معایب اخلاقی فاجعه آفرین در خانواده به وصف اسلام ...

کانون خانواده باید بر پایه مهر و محبت ، صفا و صمیمیت ، اعتماد و اطمینان و بالاخره به صورت مهر و سکون و آرامش استوار باشد و کانون زندگى خانواده ، مرکز نورانى مودت و آسایش و لبریز از عشق و مهربانى خالص قرار گیرد.

اما گاهى به جاى مهر و محبت ، صفا و صمیمیت و آرامش و ثبات ، خصلتهاى زشت و ناروائى موجب مى شود که فضاى خانواده با تیرگى و پریشانى ، با اضطراب و تشنج ، و نیز با عدم اعتماد و بلکه با درگیرى و ناآرامى دست به گریبان مى گردد، و حتى شعله سوزاننده چنین عذابى به زندگى وابستگان آن خانواده هم سرایت مى کند!

این گونه خصلت ها و اخلاق ها است که عموما، در خانواده بذر شقایق و نفاق مى افشاند و فضاى تار و آشفته اى به وجود مى آورد بهرحال ، در این فصل ، براى آگاهى همگان و مخصوصا پدر و مادران درصدد هستیم تعدادى از خصلت هاى ناپسند اخلاقى را که به تجربه ثابت شده ریشه مشکلات و ناراحتى هاى نظام خانواده محسوب مى شود، و براى کانون خانواده متشنج زا و آتش افروز مى گردد، مورد ارزیابى قرار دهیم .

خصلت هاى ناپسند و فاجعه آفرین دیگرى که زندگى را تلخ و تباه ، و کانون خانواده را نیز عموما پریشان و آشفته مى سازد، و در سایر روابط و معاشرتهاى اجتماعى نیز ضربه و زیان متوجه انسان مى گرداند، خودپسندى و خودخواهى است .

آرى ، در چنین گیر و دار وحشتناکى است که صداقت جاى خود را به تزویر و حیله گرى مى دهد، رفاقت جاى خود را با رقابت عوض مى کند و بى وفائى و بى صفائى ، به جاى عهد و پیمان جایگزین مى گردد و وجدان انسانى چنان محکوم و مغلوب حب ذاتى مى شود، که گوئى چشم بصیرت نابینا گشته و یا اگر دید و چشم اندازى هم وجود دارد، افراد تا فاصله سر بینى خود را بیشتر مشاهده نمى کنند! و در چنین شرائطى است که امید به ارزشها و صداقت ها و لیاقتها کمرنگ مى شود، و شعله خودخواهى ها و خودپرستى ها، خرمن هستى را در معرض سوختن قرار مى دهد!

اکنون زشتى و ناپسندى خودخواهى و آثار و عواقب دردناک اخلاقى و اجتماعى را که ، به دنبال آن به وجود مى آید، از زبان پیشوایان عالیقدر اسلام ملاحظه کنید:

حضرت على علیه السلام فرموده :

شر الامور الرضا عن النفس

بدترین شیوه ها و کارها، از خود راضى بودن است .

آن حضرت در بیان دیگرى مى فرماید:

رضاه العبد عن نفسه برهان سخافة عقله

راضى بودن انسان از خویشتن دلیل پستى و انحطاط فکرى او مى باشد.

آن بزرگوار نیز فرموده : الراضى عن نفسه ، مستور عنه عیبه ، و لو عرف غیره کساه ما به من النقص و الخسران

کسى که خودخواه و از خود راضى است از معایب خود غفلت مى نماید و اگر فضیلت و امتیازى هم در کسى مشاهده کند، مى کوشد آنرا با نواقص و نارسائیهاى خود بپوشاند و ارزشهاى دیگران را ناچیز و بى ارزش شمارد!

امام هادى علیه السلام درباره این خصلت زشت و آشوب برانگیز مى فرماید:

من رضى عن نفسه کثر الساخطون علیه .

افرادى که خودخواه و از خود راضى هستند، زیاد مورد خشم دیگران واقع مى شوند، و دشمنان فراوانى براى خود به وجود مى آورند!

بدین جهت است که ، اولا: خودخواهى و خودپسندى را باید یک بیمارى اخلاقى و روانى نامید؛ ثانیا: چنین افرادى همان طور که در احادیث بالا هم مطالعه کردیم ، به نقصان عقل و انحطاط فکرى مبتلا هستند و حتى روحیه خودخواهى به آنان فرصت نمى دهد که معایب و نواقص و کمبودهاى خود را شناسایى کنند و در مقام اصلاح و جبران آن برآیند، و ثالثا: چنین روحیه اى تنفربار و دشمن تراش بوده ، و اگر در موارد محدود و معدودى هم سلاح خودخواهى کاربردى داشته باشد، عموما در روابط اجتماعى و معاشرتهاى زندگى ، که انسان ، ناچار به انجام و ادامه و گسترش آن مى باشد، براى تشخیص خودخواه ، و نیز مرتبطین او چنین شیوه اى ، جز تلخى ، تشنج اعصاب ، فرسودگى ، آشفتگى ، ناکامى و شکست ، محصول دیگرى به بار نخواهد آورد!

به این دلیل ، افراد خودخواه باید از مرکب سرکش خودپسندى پیاده شوند، با یک روانکارى جدى و سخت کوشا و خودسازى و اصلاح تمایلات سرکش و افسارگسیخته را در جان خویش آغاز و مهار نماید؛ و توجه داشته باشند، دنیا و شرائط زندگى ، همیشه به وفق مراد نیست .

 انسان موجود ضعیف و ناتوانى است و همه چیز و همه کس تحت نفوذ و سلطه او قرار نمى گیرد، و بالاخره سزاى تخلف و عصیان و خودپرستى ، تباهى و روسیاهى و شکست خواهد بود و در هر نقطه اى به وجود آید و آتشى افروخته شود، قهرا دود آن به چشم بى گناهان نیز خواهد رفت !

از جمله خصلتهاى تباه کننده دیگرى که ، ضایعه اخلاقى خانواده و اجتماعى بدنبال دارد، خصلت شرم آور غرور است .

 انسان مغرور به خاطر نارسائى روانى و فکرى که بدان مبتلا گردید، بدون دلیل خود را فریب مى دهد، و درباره دانش و دارائى و استعداد و توان و سرمایه اى که ندارد، در اسارت هوى نفسانى و کوته فکرى اسیر شده و خود را دانا و توانا، و اندیشمند مى پندارد و از این ناحیه از بسیارى از موفقیتها و پیشرفتهاى مادى و معنوى خود را محروم مى نماید!

بر اساس رهنمودهاى دلسوزانه و حکیمانه پیشوایان اسلام هم ، براى صفت نارواى غرور و خویشتن فریبى ، زیانها و آثار بسیار نامطلوبى مى یابیم !

امام على علیه السلام فرموده است :

کفى بالمرء منقضة ، ان یعظم نفسه

براى نارسایى و نقصان اخلاقى انسان همین بس که خود را بزرگ و نیرومند بپندارد.

همچنین آن حضرت مى فرماید:

الاعجاب یمتع الزریاد

غرور و خودبزرگ بینى ، انسان را از پیشرفت و موفقیت باز مى دارد.

امام صادق علیه السلام فرموده :

من اعجب به نفسه و فعله فعل عن نهج الرشد، و ادعى ما لیس فیه

هر کس اسیر هوى نفس شود و نسبت به خود و کارهاى خود گرفتار غرور و خودخواهى شود، خود را از مسیر رشد و ترقى منحرف نموده و ادعاى پوچ و بى اساس کرده است !

امام على علیه السلام مى فرماید:

سکر الغفلة و الغرور، ابعد افاقه من سکر الخمور

ضعف عقل و مستى که از ناحیه غفلت و غرور دامنگیر افراد مى گردد، بهبودى آن از معالجه مستى میگسارى سخت تر و طولانى تر خواهد بود! بنابراین ، کسى که به بیان پیشوایان اسلام مبتلا به نقصان عقل و اندیشه است ، پوکى و پوچى خود را، قدرت و توان و همه چیز مى پندارد، راه رشد و پیشرفت را به روى خود مسدود نموده ، در بیهوشى اوهام و خیالهاى خام و شیطانى دست و پا مى زند. 

یکى از شعبه هاى عصبانیت و عدم تعادل و سلامت اعصاب ، لجبازى و یکدندگى در برخوردها و معاشرتهاى اجتماعى است ، شاید کمتر کسى وجود داشته باشد که نمونه هائى از این خصلت شوم و آثار و عوارض تلخى را در خانواده ، در محل کار، در مسافرتها و خلاصه در معامله و معاشرت که براى او پیش آمده ، ندیده باشد، و در رغم آن انگشت تاءسف به دندان نگرفته و اشک تاءثر نریخته باشد!

آرى ، همانطور که اشاره کردیم ، لجاجت و یکدندگى یک نوع عدم تعادل روانى و یک بیمارى اخلاقى و روانى است و این بیمارى دردناک روح و اعصاب انسان را نیز آلوده و فرسوده تر مى گرداند!

امام على علیه السلام فرموده است :

اللجاج یشین النفس

لجاجت و ستیزه جوئى ، جان و روان انسان را آلوده و معیوب مى گرداند.

براى اینکه از زیانها و آثار دردناک بیمارى اخلاقى لجبازى و سرختى هاى نارواى آن بیشتر مطلع شویم ، مناسب خواهد بود، تعدادى از بیانهاى پیشوایان بزرگوار اسلام را در این زمینه به طور دقیق مورد مطالعه قرار دهیم :

امام على علیه السلام فرموده :

اللجاج یفسد الراى

لجبازى ، راءى اندیشه انسان را فاسد و تباه مى سازد.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم مى فرماید:

ایاک و للجاجة ، فان اولها جهل و آخرها ندامة

تا مى توانید از لجبازى پرهیز کنید، زیرا اول آن نادانى ، و آخر آن پشیمانى مى باشد!

امام على علیه السلام فرموده :

اللجاج ینتج الحروب و یوغر القلوب

لجبازى و سرسختى ، آتش جنگها را روشن مى گرداند و دلها را داغدار و سوزان مى نماید! 

حسد یکى از صفات بسیار زشت است . شخص حسود از آسایش و خوشى و نعمت دیگران در رنج و عذاب است . از نعمتى که در دیگرى مشاهده مى کند اندوهناک مى گردد و زوال آن نعمت را آرزو مى نماید. غالبا نمى تواند ضررى به محسود وارد سازد و نعمت را از دستش بگیرد، بدین جهت ناچار است با غم و غصه بسر برد و در آتش حسد شبانه روز بسوزد.

شخص حسود از لذت و خوشى دنیا کم بهره است . حسد و کینه توزى زندگى را بر انسان تنگ و تاریک و عیش و خوشى را منقص مى سازد.

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم فرمود:

شخص حسود هیچگاه آسایش و خوشى ندارد.

حضرت على علیه السلام فرمود:

حسد زندگى را بر صاحبش تاریک مى گرداند.

حسد پایه هاى ایمان را ویران مى سازد و شخص را به گناه و عصیان وادار مى کند.

امام باقر علیه السلام فرمود :

حسد ایمان را نابود مى کند چنانکه آتش هیزم را مى سوزاند. 

اگر پدر و مادر نسبت به دختران خود رفتار عادلانه اى داشته باشند هیچکدام را بر دیگرى ترجیح ندهند، در ارجاع کارهاى منزل و نوازش و اظهار محبت در کلیه معاشرتها و برخوردها عدالت و مساوات را رعایت فرمایند و حتى پسر و دختر فرقى بین آنها نباشد، حسادت در دختران به وجود نیامده و رشد و نمو نمى کند و باعث نابودى آنان و به خصوص ایمان آنها نمى شود.

به هر حال ، مقایسه فرزندان با یکدیگر و تعریف و تمجید آنها و به رخ کشیدن خوبیهاى هر یک را بر دیگرى یکى از عوامل مهم حسادت و ایجاد دشمنى است که پدر و مادر باید جدا از آن خوددارى نمایند.

غضب از نهاد انسان مایه مى گیرد و یکى از غرائز بشمار مى رود. این حالت فوق العاده روانى ، از قلب و مغز شروع مى شود و مانند شعله آتش سرتاسر بدن و اعصاب را فرا مى گیرد.

حضرت على علیه السلام فرمود:

از خشم و غضب اجتناب کنید زیرا آغازش جنون و آخرش پشیمانى است .

امام صادق علیه السلام فرمود:

غضب کلید همه شرور و جنایتها است .

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمود:

غضب ایمان را فاسد مى کند چنانکه سرکه عسل را خراب مى کند.

در حال غضب سخنان ناهنجارى از انسان صادر مى شود و کارهاى زشتى را انجام مى دهد که باطنش را آشکار مى سازند و در نظر دیگران رسوا و حقیر مى گردد.

حضرت على علیه السلام فرمود:

غضب همنشین بدى است . عیوب و زشتیها را آشکار مى سازد و انسان را به شر نزدیک و از خوبى دور مى گرداند.

خشم و غضب هاى مداوم بدون شک بر قلب و اعصاب انسان آثار سوئى مى گذارند و آنها را ضعیف و فرسوده مى گردانند.

حضرت على علیه السلام فرمود:

اگر از نیروى غضب پیروى کنى تو را به هلاکت مى افکند. 

والدین محترم دانستیم که خشم چه ضررهایى دارد پس از آن اجتناب کنیم تا دختران ما نیز، تحت تاثیر آن قرار نگیرند.

یکى از عادتهاى زشت ، بدزبانى است . آدم بدزبان به سخنان خویش ‍ مقید نیست و هر چه بر زبانش جارى شد مى گوید، فحش مى دهد، ناسزا مى گوید، داد مى زند و نفرین مى کند و...

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: خدا بهشت را حرام کرده بر کسى که بدزبانى مى کند و دشنام مى دهد و بى حیا و بى باک است ، نه به چیزى که درباره دیگران مى گوید توجه دارد و نه به آنچه درباره اش ‍ مى گویند.

امام صادق علیه السلام فرمود:

دشنام و ناسزاگویى و زبان درازى از علائم نفاق و بى ایمانى است .

خدا در قرآن مى فرماید:

واى بر حال کسانى که از مردم عیبجوئى مى کنند، طعنه مى زنند و آنها را مسخره مى نمایند.

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم مى فرماید:

بدترین مردم کسى است که مردم از بدزبانیش مى هراسند و از مجالستش ‍ کراهت دارند.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

هر کس که مردم از زبانش بترسند به دوزخ مى رود.

بد زبانى بهترین گواه کوتاه فکرى و کم خردى است ، بنابراین ؛ پدر و مادر نه تنها مسئول گفتار و کردار خودشان هستند بلکه نسبت به پرورش ‍ فرزندانشان نیز مسئولیت دارند. 

یکى از عادتهاى بسیار زشتى که متاءسفانه در بعضى افراد دیده مى شود سخن چینى است .

دین مقدس اسلام جاسوسى و سخن چینى را حرام نموده و در مذمت آن احادیثى وارد شده است .

امام محمد باقر علیه السلام فرمود:

بهشت بر سخن چین حرام شده و داخل آن نخواهد شد.

امیرالمومنین علیه السلام فرمود: اشرار و بدان شما کسانى هستند که به وسیله سخن چینى بین دوستان جدایى مى افکنند و براى افراد پاکدامن عیبجوئى مى نمایند.

سخن چینى انگیزه هاى مختلفى مى تواند داشته باشد، گاهى دشمنى باعث سخن چینى مى شود.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمود:

سخن چینى نکنید و به گفتار سخن چین نیز گوش ندهید.

حضرت على علیه السلام فرمود:

سخن سعایت کننده و سخن چین را تکذیب کنید، باطل باشد یا حق .

پدر و مادر براى اینکه فرزندانشان به این خوى زشت عادت نکنند ابتدا باید خودشان سخن چینى نکنند.

تنبیهات بدنى غالبا بچه را اصلاح نمى کند و میل به اصلاح را در او به وجود نمى آورد. ممکن است از ترس کتک و شلاق به حسب ظاهر دست از کار خلاف بردارد و در حضور دیگران آن را انجام ندهد، اما عادت بد او واقعا اصلاح نشده و در باطن بماند تا بعدا به صورت دیگرى آشکار گردد.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

هر کس تازیانه اى به دیگرى بزند خدا تازیانه اى از آتش بر او خواهد زد.

به هر حال ، تنبیهات بدنى خطرناکترین وسائل تربیت هستند و حتى القوه باید از آنها اجتناب کرد. اما اگر طریق دیگر موثر نیفتاد و چاره اى جز کتک نبود مى توان به قدر ضرورت از آن استفاده نمود.

در حدیث دیگر امام صادق یا امام باقر علیه السلام فرمود: وقتى کودک به سن نه سالگى رسید وضو گرفتن را یادش بدهید و وادارش کنید وضو بگیرد و نماز بخواند و اگر تخلف نمود مى توانید با کتک او را وادار به نماز خواندن کنید.

اما به هر حال تا ضرورت اقتضا نکند نباید از این وسیله بسیار حساس و خطرناک استفاده کرد و عنداللزوم هم نباید احتیاط را از دست داد، نوع تنبیه و مقدار لازم باید سنجیده و حساب شده باشد.

در مورد تنبیه سعى کنید در حضور دیگران نباشد که آثار بسیار سوئى که در روح کودک خواهد گذاشت که تا آخر عمر آن را فراموش نخواهد کرد. کتک نباید به حدى برسد که در اسلام براى آن دیه و جریمه تعیین شده است .

 در اسلام مقرر شده که اگر در اثر کتک صورت کسى سیاه بشود ضارب باید شش دینار طلا به او بدهد و اگر سبز شود سه دینار و اگر سرخ شود یک دینار و نیم باید بدهد.

به هر حال اسلام تنبیه بدنى را عنداللزوم ،نه تنها مفید مى داند بلکه بدان دستور داده است زیرا بى بندوبارى ها و آزادیهاى غلط است که جوانان و کودکان ولگرد و غربى را به وجود آورده است .

موفق باشید ...