آداب و مستحبات نماز

نماز حقیقتى است مرکب ، و صورتى است که شرع از امور متفاوت نگارش و تصویر کرده و ما را به اکتساب آمر نموده و روح آن : نیت و قصد قربت و حضور قلب و اخلاص است .

 اعمال ارکانى آن : تکبیرة الاحرام و رکوع و سجود و قیام به منزله اعضاء رئیسه است ، که به ترک آنها نماز اساسا از میان مى رود و تحقق و صحت آن بدون آنها، ممکن نیست . سایر اعمال واجب آن : از فاتحه و سوره و ذکر رکوع و دو سجده و طماءنینه در آنها و تشهد و سلام دادن و غیر اینها از اعمال واجب است که نماز به ترک آنها از روى عمد نه سهو باطل مى شود.

 و اعمال مستحب : از قنوت و دعاى افتتاح و تکبیرات بیشتر، علاوه بر تکبیرة الاحرام ، و غیر اینها. آداب مستحب در تمام ارکان نماز وجود دارد، و ترک آنها از روى عمد یا سهو باطل نمى شود، لیکن از حسن و کمال فزونى اجر و ثواب بیرون مى رود، و رعایت آنها در ایجاد حالت خاص بندگى مؤ ثر است ، و آنها عبارتند از: افعال مستحبى و اذکار مستحبى .

پس با رعایت آداب مستحبات ، از مکروهات نماز هم بپرهیزیم ؛ زیرا با انجام مکروهات ، باعث مى شود نمازگزار در حال نماز از یاد خدا باز بماند، از خضوع و خشوع او بکاهد و ثواب نماز او کم شود.
امام خمینى (ره ) در این زمینه مى فرماید: ((کارهایى که ثواب نماز را کم مى کند بجا نیاورد و نیز کارهایى که ثواب نماز را زیاد مى کند بجا آورد.))یکى از مستحبات مؤ کد، تعقیبات نماز است که در بر آورده شدن خواسته ما تاءثیرى بسزا دارد و منافع دنیوى و اخروى آن بى نهایت است . 

لازم نیست تعقیب به زبان عربى و از کارى مخصوص باشد، بلکه به هر زمانى انجام یابد نیکو و مطلوب است ؛ اگر چه به طورى که از معصوم رسیده ، عمل شود بهتر و ثوابش بیشتر خواهد بود.

بعد از فراغ از نماز، ولو این که نماز مستحبى باشد، تعقیب مستحب است و این استحباب در نماز واجب ، خصوصا نماز صبح مؤ کدتر است .مقصود از تعقیب آن است که مشغول دعا و ذکر خواندن قرآن و مانند اینها شود و در تعقیب نماز شرط است که متصل به فراغ از نماز باشد.

نماز مهم ترین اعمال دینى است که اگر قبول درگاه خداوند عالم شود، عبادت هاى دیگر هم قبول مى شود، و اگر پذیرفته نشود اعمال دیگر هم قبول نمى شود. و همان طور که اگر انسان شبانه روزى پنج نوبت در نهر آبى شستشو کند، چرک در بدنش نمى ماند، نمازهاى پنجگانه هم انسان را از گناهان پاک مى کند.

 و سزاوار است که انسان نماز را در اول وقت بخواند، و کسى که نماز را پست و سبک شمارد، مانند کسى است که نماز نمى خواند. پیغمبر اکرم (صلى الله علیه آله و سلم ) فرمود: ((کسى که به نماز اهمیت ندهد و آن را سبک شمارد، سزاوار عذاب آخرت است .))

روزى حضرت در مسجد تشریف داشتند، مردى وارد و مشغول نماز شد و رکوع و سجودش را کاملا بجا نیاورد؛ حضرت فرمودند: ((اگر این مرد در حالى که نمازش این طور است از دنیا برود، به دین من از دنیا نرفته است )).پس انسان باید مواظب باشد که به عجله و شتابزدگى نماز نخواند و در حال نماز به یاد خدا و با خضوع و خشوع و وقار باشد، و متوجه باشد که با چه کسى سخن مى گوید، و خود را در مقابل عظمت و بزرگى خداوند عالم بسیار پست و ناچیز بیند، و اگر انسان در موقع نماز کاملا به این مطلب توجه کند از خود بى خبر مى شود، چنان که در حال نماز تیر را از پاى مبارک امیرالمؤ منین (علیه السلام ) بیرون کشیدند و آن حضرت متوجه نشدند.

 و نیز باید نمازگزار توبه و استغفار نماید و گناهانى که مانع قبول شدن نماز است ، مانند: حسد، کبر، غیبت ، خوردن حرام ، آشامیدن مسکرات و ندادن خمس و زکات ، بلکه هر معصیتى را ترک کند. و همچنین سزاوار است کارهایى که ثواب نماز را کم مى کند بجا نیاورد، مثلا در حال خواب آلودگى و خوددارى از بول به نماز نایستد و در موقع نماز به آسمان نگاه نکند. و نیز کارهایى که ثواب نماز را زیاد مى کند بجا آورد، مثلا انگشترى عقیق به دست کند و لباس پاکیزه بپوشد و شانه و مسواک کند و خود را خوشبو نماید .

مستحبات نماز آن چیزهایى هستند که انجام دادن آنها باعث ثواب مى شود، ولى ترکشان اشکالى ندارد و ضررى هم به نماز نمى زند، و آنها عبارتند از:
1 - افعال مستحبى .
2 - اذکار مستحبى .

آداب وضو

قال رسول الله (صلى الله علیه آله و سلم ): الوضوء مفتاح الصلاة :
وضو کلید و وسیله افتتاح نماز است .
وضو و نماز همچون ترمزى است که در پنج نوبت روز، بدن و روح را از گرایش به آلودگى و بدى باز مى دارد و به پاکى و راستى و درستى مى کشاند.

شایسته است که نمازگزار هنگام وضو ساختن آداب آن را کاملا رعایت کند، تا مقدمات و نورانیت لازم را براى حضور به محضر رب الارباب تحصیل نماید.1 - نخستین آداب وضو آن است که ((رو به قبله )) بایستد و در حال توجه به مرکز عبادت و توحید باشد تا از فواید آن محروم نماند. چنانچه در روایت است که : ((هر کس وضو را رو به قبله بسازد ثواب دو رکعت نماز در نامه عمل او نوشته مى شود.)).در حدیث است که امام مجتبى (علیه السلام ) به هنگام وضو مفصلهایش ‍ مى لرزید و رنگ صورت مبارکش زرد مى شد. علت این حالت را از آن حضرت پرسیدند، فرمود: ((بر هر کس که در مقابل پروردگار مى ایستد سزاوار است که رنگش زرد شود و اعضایش بلرزد.))2 - یکى دیگر از مستحبات وضو ((مسواک زدن )) به هنگام هر وضو مى باشد.هرگاه اراده کنى وضو ساختن را، باید ابتدا به مسواک کردن بپردازى و مسواک را بر عرض دندانها بمالى ، نه بر طول آن .مسواک کردن به انگشت ابهام و مسبحه در وقت وضو، مثل مسواک کردن به مسواک است ؛ یعنى هر دو انگشت را بر دندان مالیدن در وقت وضو ساختن مجزى از مسواک است و قائم مقام آن است .رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) به حضرت على (علیه السلام ) فرمود: ((اى على ! بر تو باد مسواک زدن به هنگام هر وضو.))نیز حضرت فرمود: ((اگر بر امتم دشوار نبود، هر آینه مسواک را واجب مى کردم در هر وضو.))
همچنین فرمود: ((دو رکعت نماز در حالى که انسان مسواک زده باشد، از هفتاد رکعت نماز در حالى که مسواک نزده باشد، برتر است .))3 - هنگام وضو ((مضمضه )) کند، و این عمل یعنى آب در دهان کردن و گردانیدن ، و بهتر این است که آب را بیرون ریزد.4 - هنگام وضو ((استنشاق )) نماید، و این عمل ، آب را در بینى کردن و بالا کشیدن آن است .مستحب است که سه بار مضمضه و استنشاق کند، اگر چه به یک مشت آب باشد.5 - یکى دیگر از مستحبات وضو این است که مرد در شستن اول در وقت شروع به شستن دستها آب را بر پشت آرنج بریزد، و در شستن دوم در وقت شروع آب را بر پیش آرنج بریزد، بر عکس زن ، که او در شستن اول ابتدا به ریختن آب به پیش آرنج مى کند و در شستن دوم ابتدا به پشت آرنج مى کند.6 - مستحب است بعد از وضو گرفتن ، اعضاء وضو را خشک نکند.امام صادق (علیه السلام ) فرمود: ((هر کسى که وضو بگیرد و خود را با حوله خشک نماید، یک حسنه براى او نوشته مى شود. اما کسى که وضو بگیرد و خشک نکند، بلکه صبر کند تا اعضاى وضو به خودى خود خشک شود، سى حسنه براى او نوشته مى شود.7 - هنگام وضو، میان انگشتان را باز کند تا کاملا شسته شود.رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود: ((هنگام وضو میان انگشتان خود فاصله دهید تا خدا به وسیله آتش میان آنها را فاصله ندهد.))8 - مقدار مصرف آب :
رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود: ((براى وضو ده سیر آب ، و براى غسل سه کیلو آب کافى است ، ولى افرادى در آینده مى آیند که این مقدار را کم مى شمارند و آب زیادى را مصرف خواهند کرد، آنها بر خلاف راه من مى روند.))9- از دیگر مستحبات وضو، خواندن دعاهایى است که در هر یک از افعال واجب وضو (شستن صورت و دستها و مسح سر و پاها) و افعال مستحبه وضو (مثل مضمضه و استنشاق ) وارد شده است . 

لباس نمازگزار

قال الصادق (علیه السلام ): خیر لباسک ما لا یشغلک عن الله عز و جل بل یقربک من شکره و ذکره و طاعته :
نیکوترین لباس آن است که تو را از یاد خدا غافل نکند و مشغول به غیر ننماید، بلکه به شکر و ذکر و طاعتش نزدیک کند.

1 - مستحب است در حال نماز انسان با لباس سنگین و موقر باشد.
2 - لباس از پنبه یا کتان باشد.
3- لباس سفید و بهترین لباسهاى خود را بپوشد.
4 - پوشیدن عبا، و دست کردن انگشترى عقیق .
5 - عمامه با تحت الحنک .
پیغمبر اکرم (صلى الله علیه آله و سلم ) فرمود: ((دو رکعت نماز با عمامه ، بهتر است از چهار رکعت نماز بدون عمامه)).
6 - استعمال بوى خوش .

از امام صادق (علیه السلام ) آمده : ((دو رکعت نماز که با بوى خوش ‍ گزارده شود بهتر است از هفتاد رکعت نماز که بى بوى خوش گزارده شود)).
7 - مستحب است در نماز جامه سیاه نپوشد، به این معنى که پوشیدن آن در نماز مکروه است ، مگر سه چیز: عبا، عمامه ، چکمه .
8 - مستحب است کسى که مى خواهد لباس بپوشد یا از تن در آورد، بسم الله الرحمن الرحیم بگوید.
9 - براى نماز جاى مخصوص ، لباس مخصوص ، سجاده یا فرش مخصوص ‍ انتخاب کنند.

نماز جماعت

عن ابى جعفر (علیه السلام ) قال : قال على (علیه السلام ): من سمع النداء فلم یجبه من غیر علة فلا صلاة له
هر کس صداى اذان جماعت را بشنود و بدون هیچ عذرى پاسخ ندهد نماز ندارد (نمازش مقبول نیست ).

مستحب است نماز با جماعت خوانده شود. فضیلت نماز جماعت بیست و پنج برابر نماز فرادى مى باشد.
1 - اگر ماءموم یک مرد باشد، مستحب است طرف راست امام بایستد. و اگر زن باشد مستحب است در طرف راست امام طورى بایستد که جاى سجده اش مساوى زانو یا قدم امام باشد.2 - اگر یک مرد و یک زن و یا یک مرد و چند زن باشد، مستحب است مرد طرف راست امام و باقى پشت سر امام بایستند.3 - اگر چند مرد یا چند زن باشند، مستحب است مردها عقب امام و زنها پشت مردها بایستند.4 - مستحب است امام در وسط صف بایستد و اهل علم و کمال و تقوى در صف اول بایستند.5 - مستحب است صفهاى جماعت منظم باشد و بین کسانى که در یک صف ایستاده اند فاصله نباشد و شانه آنان ردیف یکدیگر باشد.6 - مستحب است بعد از گفتن قد قامت الصلوة ماءمومین برخیزند.7 - مستحب است امام جماعت حال ماءمومى را که از دیگران ضعیفتر است رعایت کند، و عجله نکند تا افراد ضعیف به او برسد.8 - مستحب است قنوت و رکوع و سجود را طول ندهد، مگر بداند همه کسانى که به او اقتدا کرده اند مایلند.9 - مستحب است امام جماعت در حمد و سوره و ذکرهایى که بلند مى خواند صداى خود را به قدرى بلند کند که دیگران بشنوند، ولى باید بیش از اندازه صدا را بلند نکند.10 - اگر امام در رکوع بفهمد کسى تازه رسیده و مى خواهد اقتدا کند، مستحب است رکوع را دو برابر همیشه طول بدهد و بعد برخیزد، اگر چه بفهمد کس دیگرى هم براى اقتدا وارد شد .

 - نماز اول وقت

قال الصادق (علیه السلام ): امتحنوا شیعتنا عند مواقیت الصلوة کیف محافظتهم علیها
شیعیان ما را در اوقات نماز آزمایش کنید، که چگونه بر خواندن نماز در موعد مقرر محافظت مى کنند.

مستحب است انسان نماز را در اول وقت آن بخواند که راجع به آن خیلى سفارش شده و هرچه به اول وقت نزدیکتر باشد بهتر است ، مگر آنکه تاءخیر آن از جهتى بهتر باشد، مثلا صبر کند نماز را به جماعت بخواند

اوقات فضیلت نماز

1 - وقت فضیلت نماز صبح از اول سپیده صبح تا پایدار شدن سرخى مشرقى است .

2 - وقت فضیلت نماز ظهر از نیمروز تا رسیدن سایه شاخص به اندازه خود مى باشد.3 - وقت فضیلت نماز عصر از هنگام رسیدن سایه شخص به اندازه 4 قدم (7/4 شاخص ) تا رسیدن سایه شخص یا شاخص به دو برابر خود است .4 - وقت فضیلت نماز مغرب از اول مغرب تا رفتن شفق (سرخى مغربى ) مى باشد.5 - وقت فضیلت نماز عشاء از اول رفتن شفق تا یک سوم از شب است .رسول اکرم مى فرماید، خداوند متعال فرمود: ((من تعهدى نسبت به بنده ام دارم که اگر نماز را در وقتش به پا دارد او را عذاب نکنم و بدون حساب او را به بهشت ببرم )).امام صادق (علیه السلام ) فرمود: ((هنگامى که بنده اى سر وقت به نماز بایستد و مراقب آن باشد، پاره اى نور سفید بالا مى رود و مى گوید: تو مرا حفظ کردى ، خدا تو را حفظ کند. 

ولى وقتى نماز را در وقتش نخواند و مراقب آن نباشد، آن نماز به صورت لکه سیاه و تاریکى برمى گردد و مى گوید: مرا ضایع کردى ، خدا تو را ضایع نماید)).

از عایشه نقل شده است : ((بارها اتفاق افتاد که پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) با ما مشغول صحبت بود، هنگامى که وقت نماز مى رسید، چنان مشغول و متوجه عظمت خدا مى شد، گویا هرگز ما را نمى شناسد و ما هم او را نمى شناسیم )) .امام صادق (علیه السلام ) فرمود: ((وقتى که نماز واجب مى خوانى ، آن را در وقت خودش چنان بخوان که گویا دیگر هرگز به نماز موفق نمى شوى )) . 

نماز در مکان هاى مقدس

قال رسول الله (صلى الله علیه آله و سلم ): جعلت لى الارض مسجدا و طهورا:
زمین براى من سجده گاه و پاک کننده قرار داده شده است .
نماز در مکانهاى مقدس ، مانند مسجد الحرام ، مسجد النبى و مساجد دیگر و در حرم حضرت على (علیه السلام ) و امام حسین (علیه السلام ) و مکانهاى مقدس دیگر، بر کمال و ارزش نماز مى افزاید و در روایات آمده است که نماز در این مکانها ثواب دارد.

نماز در مسجدالحرام

امام باقر (علیه السلام ) فرمود: ((یک نماز در مسجدالحرام ثوابش از یکصد هزار نماز در مساجد دیگر افزونتر خواهد بود)).

پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود: ((هر کس هفت بار به دور این خانه طواف کند و دو رکعت نماز طواف را بخوبى انجام دهد، گناهان او آمرزیده شود)) .

نماز در مسجد رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم )

رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود: ((ثواب یک نماز در مسجد من ، برابر است با ثواب ده هزار نماز در مساجد دیگر جز مسجدالحرام . زیرا نماز در مسجدالحرام برابر یکصد هزار نماز در مساجد دیگر است .

ماز در مسجد کوفه

ابوبصیر گوید، از حضرت صادق (علیه السلام ) شنیدم که فرمود: ((خوب مسجدى است مسجد کوفه ، هزار پیغمبر و هزار وصى پیغمبر در آن نماز خوانده اند)).

امام رضا (علیه السلام ) فرمود: ((نماز فرادى در مسجد کوفه فضیلتش ‍ بیشتر است از هفتاد نماز جماعت در مساجد دیگر)).امام صادق (علیه السلام ) فرمود: ((یک نماز در مسجد کوفه برابر هزار نماز در مساجد دیگر است .

 نماز در بیت المقدس ، مسجد جامع ، مسجد طایفه ، مسجد بازار

امیرالمؤ منین (علیه السلام ) فرمود: ((یک نماز در بیت المقدس برابر هزار نماز است و یک نماز در مسجد جامع شهر برابر صد نماز، و یک نماز در مسجد قبیله و محل برابر بیست و پنج نماز و یک نماز در مسجد بازار برابر دوازده نماز است و نماز مرد در خانه اش به تنهایى فقط یک نماز است .

همسایه مسجد

رسول خدا (صلى الله علیه آله و سلم ) فرمود: ((براى همسایه مسجد، جز در مسجد نماز خواندن روا نیست )).
على (علیه السلام ) فرمود: ((حریم مسجد، چهل ذرع و همسایه آن ، چهل خانه از چهار طرف است .

نتظار براى نماز در مسجد

امام صادق (علیه السلام ) فرمود: هر کس در مسجد پس از نمازش در انتظار نماز دیگر بماند، میهمان خداست و بر خداست که میهمانش را گرامى دارد)).

رسول خدا (صلى الله علیه آله و سلم ) فرمود: ((مساجد را گذرگاه قرار ندهید، مگر آن که هنگام عبور، دو رکعت نماز بخوانید)) .

غیبت در مسجد

رسول خدا (صلى الله علیه آله و سلم ) فرمود: ((به انتظار نماز نشستن در مسجد تا زمانى که حدثى از او صادر نشود عبادت است . پرسیدند: حدث چیست ؟ پیامبر فرمود: غیبت کردن )) .

امام حسن (علیه السلام ) فرمود: ((اهل مسجد زائران خدایند و بر صاحبخانه است که به زائرش هدیه اى دهد)).در تورات مکتوب شده است که : ((خانه هاى من در زمین مساجد است ، پس خوشا به حال بنده اى که در خانه خود طهارت بگیرد، پس مرا در خانه من زیارت کند بر میزبان لازم است که از میهمان خود پذیرایى نماید)) .

اذان و اقامه

قال على (علیه السلام ): من صلى باذان و اقامة صلى خلفه صف من الملائکة لا یرى طرفاه و من صلى باءقامة صلى خلفه ملک :
هر کس نماز خود را با اذان و اقامه بخواند صفى از فرشتگان پشت سر وى به نماز مى ایستند که دو طرف آن صف دیده نمى شود، و هر کس نماز خود را با اقامه تنها بخواند فقط یک ملک یا یک صف پشت سر او نماز مى خواند.
1 - مستحب است پیش از نمازهاى یومیه اذان و اقامه بگویید .

2 - اذان و اقامه براى نمازهاى پنجگانه مستحب مؤ کد است ، چه نماز ادا باشد و چه قضاء و خواه در سفر باشد و یا در غیر سفر، چه مرد باشد و چه زن ، در هر حال . حتى بعضى اذان و اقامه را واجب دانسته اند، ولى اقوى استحباب آن به طور کلى است . چنانچه نماز عصر با ظهر و نماز عشاء با مغرب خوانده شود، گفتن اذان براى نماز عصر و عشاء ساقط مى گردد.3 - مستحب است در روز اولى که بچه به دنیا مى آید، یا پیش از آنکه بند نافش بیفتد، در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگویند.4 - مستحب است موقع گفتن اذان و اقامه ، انسان رو به قبله بایستد و با وضو یا غسل باشد.5 - دستها را به گوش بگذارد و صدا را بلند نماید و بکشد و در بین جمله هاى اذان کمى فاصله دهد و بین آنها حرف نزند.6 - مستحب است بدن انسان در موقع گفتن اقامه آرام باشد و آن را از اذان آهسته تر بگوید و جمله هاى آن را به هم نچسباند. ولى به اندازه اى که بین جمله هاى اذان فاصله مى دهد، بین جمله هاى اقامه فاصله دهد.7 - مستحب است بین اذان و اقامه یک قدم بردارد، یا قدرى بنشیند، یا سجده کند، یا ذکر بگوید، یا دعا بخواند، یا قدرى ساکت باشد، یا حرفى بزند، یا دو رکعت نماز بخواند. ولى حرف زدن بین اذان و اقامه نماز صبح مستحب نیست ، ولى نماز خواندن بین اذان و اقامه نماز مغرب را به امید ثواب بجا بیاورید.8 - کسى که اذان و اقامه دیگرى را مى شنود، مستحب است هر قسمتى را که مى شنود بگوید، ولى از حى على الصلوة تا حى على خیر العمل را به امید ثواب بگوید.9 - باید بین اذان و اقامه فاصله ندهد و اگر بین آنها به قدرى فاصله دهد که اذانى را که گفته اذان این اقامه حساب نشود، مستحب است دوباره اذان و اقامه را بگوید و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به قدرى فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود، مستحب است دوباره براى آن نماز، اذان و اقامه بگوید.10 - مستحب است کسى را که براى گفتن اذان معین مى کنند، عادل و وقت شناس و صدایش بلند باشد و اذان را در جاى بلند بگوید.

آداب قبله

قال الصادق (علیه السلام ): اذا استقبلت القبلة فایس من الدنیا و ما فیها والخلق و ما هم فیه :
به هنگامى که براى نماز به جانب قبله ایستادى از دنیا و آنچه در آن است ماءیوس شو، و نسبت به خلق و آنچه در آن است در کمال نومیدى باش . 

نماز رو به کعبه مقدس برگزار مى شود. جهتى که به آن رو مى کنیم و به نیایش ‍ خداوند مى پردازیم ((قبله )) نام دارد.1 - مستحب است قلب هم سمت قبله باشد.امام صادق (علیه السلام ) فرمود: ((چون رو به قبله نمودى ، از دنیا و هرچه در آن است و از خلق و هر چه بدان مشغولند، ماءیوس باش و دل خود را از هر آنچه که او را از خداوند مشغول مى نماید، خالى ساز و با دیده باطن عظمت خداوند را ببین ، و به یاد آور روزى را که در پیشگاه الهى خواهى ایستاد، روزى که هرکس بدانچه از پیش فرستاد گرفتار است )).و در حدیث نبوى است که : ((هرگاه بنده اى به نماز بایستد و قلبش با خدا و متوجه او باشد، پس از نماز، همچون روزى خواهد بود که از مادر متولد شده است )).بدون شک صحیح نیست در پیشگاه حضرت حق داراى دو حالت باشى ، در یک حال توجه به او و در یک حال توجه به دنیا و خلق دنیا.
2 - کارهاى دیگرى مانند سر بریدن حیوانات باید رو به قبله انجام گیرد.مسلمانان باید در عبادت رو به کعبه کنند، حتى در کارهایى همچون خواب ، خوراک ، هنگام وضو گرفتن و...

حضور قلب

قال زین العابدین (علیه السلام ): ان العبد لا یقبل من صلاته الا ما اقبل علیه منها بقلبه :
همانا نماز بنده پذیرفته نمى شود، مگر آنچه را که با قلبش به نماز توجه کرده است .

یکى دیگر از مقدمات نماز ((حضور قلب )) است و آن مهمترین شرط قبولى نماز مى باشد. براى نمازگزار سزاوار است که در تمام ذکرها و کارهاى نماز حضور قلب داشته باشد که تنها آنچه در نماز به آن توجه داشته باشد به حسابش گذاشته مى شود.و هم اکنون سالک پس از ایجاد مقدمات و گفتن اذان و اقامه ، آماده خواندن نماز است . در این لحظه مهمترین مساءله حضور قلب است . یعنى این که سالک به هر صورتى که شده ، قلب خود را متوجه این عمل عظیم گرداند و در محضر ربوبى قدس آن را حاضر کند، زیرا در روایات تاءکید زیادى به رعایت حضور قلب شده و عبادت بدون آن همچون جسمى بى روح و دور از مرحله قبول است .در کتاب کافى از حضرت باقر (علیه السلام ) و صادق (علیه السلام ) روایت شده است که فرمودند:
((بدرستى که آنچه از نماز براى تو مى باشد، آن قسمتى است که نسبت به آن حضور قلب داشته باشى ، پس اگر تمام نماز را غلط بجاى آورد و با از آداب آن غفلت نماید، نمازش پیچیده مى شود و با آن به صورت صاحبش ‍ زده مى شود .

نیت

قال الصادق (علیه السلام ): ان الله یحشر الناس على نیاتهم یوم القیامة
خداوند به روز قیامت مردم را بر نیتهایشان محشور مى کند.
نیت یعنى قصد انجام کار، و در آن نزدیک شدن به خداى بزرگ و اطاعت از فرمان او معتبر است .

1 - نیت رکن عبادت است ، اگر عملى بدون نیت انجام شود یا نیت غیر خدایى داشته باشد، باطل است .2 - انسان باید نماز را به نیت قربت ، یعنى براى انجام فرمان خداوند عالم بجا آورد و لازم نیست نیت را از قلب خود بگذراند یا مثلا به زبان بگوید که چهار رکعت نماز ظهر مى خوانم ((قربة الى الله )).3 - بایستى در همه چیز نیت داشته باشد، حتى در خواب رفتن و غذا خوردن .رسول خدا (صلى الله علیه آله و سلم ) فرمود: هیچ گفتارى بدون عمل ارزش ندارد و هیچ گفتار و کردارى بدون نیت فایده اى ندارد و هیچ گفتار و کردار و نیتى بدون موافقت با سنت (روش رسول خدا) نتیجه بخش ‍ نیست )) .4 - خداوند در روز قیامت ، مردم را بر نیتهایشان محشور مى کند.5 - یکى از مهمات آداب نیت ، که از مهمات جمیع عبادات است و از دستورات کلیه شامله است ، اخلاص است و حقیقت آن تصفیه نمودن عمل است از شائبه غیر خدا . 

تکبیرة الاحرام

قال الصادق (علیه السلام ): فاذا کبرت فاستصغر ما بین السموات العلى والثرى دون کبریائه :
هرگاه تکبیرة الاحرام گفتى ، همه چیز را از آنچه که در آسمان و زمین است در مقابل خداى کبیر و متعال ، کوچک و ناچیز بشمار؛ مگر کبریایى و بزرگى خداوند متعال را.

1 - پس از نیت ، تکبیرة الاحرام مى گوییم و وارد نماز مى شویم .2 - نماز با ((الله اکبر)) شروع شده و با ((رحمة الله )) ختم مى گردد.3 - مستحب است بعد از تکبیرة الاحرام بگوید: ((یا محسن ...)) (به بخش ((اذکار مستحبى )) مراجعه شود.)4 - مستحب است موقع گفتن تکبیر اول نماز و تکبیرهاى بین نماز، دستها را تا مقابل گوشها بالا ببرد.5 - مستحب است موقع گفتن تکبیر، دستها را تا مقابل گوشها و یا تا مقابل صورت بالا ببرد، در حالى که انگشتها بسته و کف دستها رو به قبله است و به طورى باشد که با بلند کردن دست ها، تکبیر را آغاز کند. با تمام شدن ((الله اکبر)) دستها تا مقابل گوشها بالا آمده باشد و بهتر آن است که دستها از گوشها نگذرد.6 - آنچه واجب است همان تکبیرة الاحرام است ، ولى پس از آن ، گفتن شش تکبیر بنا بر اقوى مستحب است .7 - مستحب است ، شش تکبیر به تکبیرة الاحرام افزوده شود یا قبل از تکبیرة الاحرام یا بعد از آن ، و یا برخى قبل و برخى دیگر بعد از آن ، و احتیاط همان صورت اول است (که همه قبل از تکبیرة الاحرام باشند).بنابراین هفتمین را تکبیرة الاحرام قرار مى دهد .8 - مستحب است امام جماعت تکبیرة الاحرام را طورى بلند بگوید که افراد پشت سر او بشنوند و شش تکبیر بقیه را آهسته بگوید.9 - مستحب است که به عدد تکبیرهاى نماز تکبیر بگوید.از امام صادق (علیه السلام ) روایت شده است که آن حضرت فرمود: ((آنگاه که تکبیر گفتى آنچه که بین خاک و افلاک قرار دارد همه را کوچک شمار و کبریاء و بزرگى او را سرآمد همه اینها بدان )).

قیام

عن ابى عبدالله (علیه السلام ): کان على بن الحسین (علیه السلام ) اذا قام الى الصلوة تغیر لونه فاذا سجد لم یرفع راءسه حتى یرفض عرقا:
از امام صادق (علیه السلام ) نقل است : هنگامى که امام چهارم (علیه السلام ) به نماز بر مى خواست رنگش دگرگون مى شد و چون به سجده مى رفت تا چهره مبارکش به عرق نمى نشست سر از سجده برنمى داشت .

قیام ، ایستادن تن و دل است در پیشگاه خداى سبحان . پس باید سرت که بالاترین اعضاء توست به زیر فرو افکنده و با گردن کج باشى ، و این سرافکندگى تنبیهى است براى دل ، تواضع و تذلل و انکسار باشد و از تکبر و ریاست بیزارى جوید.1 - کمال قیام بدن به این است که با طماءنینه و هیبت و حیاء باشد.2 - قیام در موقع گفتن تکبیرة الاحرام و قیام پیش از رکوع ، که آن را قیام متصل به رکوع مى گویند، رکن است . ولى قیام در موقع خواندن حمد و سوره ، و قیام بعد از رکوع رکن نیست و اگر کسى آن را از روى فراموشى ترک کند، نمازش صحیح است .3 - مستحب است که در حال ایستادن ، بدن را راست نگاه دارد و شانه ها را پایین بیندازد.4 - مستحب است سر خود را پایین بیندازد و به موضع سجده بنگرد، به آسمان و راست و چپ نگاه نکند.از رسول خدا (صلى الله علیه آله و سلم ) روایت شده است که فرمود: ((آیا کسى که در هنگام نماز صورتش را این طرف و آن طرف مى کند، از این نمى ترسد که خدا صورتش را به صورت حمارى برگرداند)).یکى از محققین در این باره مى گوید: ((مراد پیامبر (صلى الله علیه آله و سلم ) این بود که آیا کسى که در نماز از خداوند و عظمت او به چیز دیگرى مشغول مى شود، نمى ترسد که خداوند این غفلت را ادامه دهد، در نتیجه وجه قلبش مثل وجه قلب حمار گردد)).5 - مستحب است دستها را روى رانها بگذارد، انگشتها را به هم بچسباند، جاى سجده را نگاه کند، سنگینى بدن را به طور مساوى روى دو پا بیندازد، با خضوع و خشوع باشد، پاها را پس و پیش نگذارد، اگر مرد است پاها را از سه انگشت باز تا یک وجب فاصله دهد، و اگر زن است پاها را به هم بچسباند.6 - انگشتان پا را رو به قبله گذارده و از قبله کج نکند.7 - در حال برخاستن این ذکر را بگوید: بحول الله و قوته اقوم و اقعد.8 - با دستهایش بازى نکند و پاهاى خود را حرکت ندهد.امام صادق (علیه السلام ) فرمود: ((پدرم مى فرمود: على بن الحسین (علیه السلام ) چون به نماز بر مى خواست گویى شاخه درختى بود که بجز آنچه باد از آن جناب حرکت مى داد حرکت نمى کرد. یعنى بدن آن حضرت مانند چوب بى حرکت بود و فقط دامن لباس او بود که در اثر وزش باد در حرکت بود)) .

10 - کمال قلب در هنگام نماز به این است که سخن خداى تبارک و تعالى را پیوسته در نظر داشته باشد.

11 - وظیفه قلبى در قیام آن است که متذکر باشى که تو در پیشگاه خداوند ایستاده اى که از باطن ذات تو و از نهان و آشکار تو آگاه است و او به تو از رگ گردن نزدیک تر است . پس باید آن چنانش عبادت کنى که گویى او را مى بینى ، و اگر تو او را نمى بینى بدان که او تو را مى بیند.

قرائت

حدیث قدسى :قسمت الصلوة بینى و بین عبدى فنصفهالى و نصفها لعبدى
من نماز را میان خود و بنده ام تقسیم کرده ام ، پس نیمى از آن ، از آن من است و نیمى دیگر از آن بنده ام .

1 - یکى از چیزهایى که در قرائت مستحب است رعایت ترتیل است .2 - اهمیت دادن به اعراب کلمات است .3 - مستحب است در نماز صبح سوره طولانى اختیار کند.4 - مستحب است در رکعت اول پیش از خواندن حمد بگوید: اعوذ بالله من الشیطان الرجیم .5 - مستحب است براى مردها، بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم براى حمد و سوره در نماز ظهر و عصر.6 - حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آیه وقف کند، یعنى آن را به آیه بعد نچسباند. وقتى گفت بسم الله الرحمن الرحیم آخر آن را وقف کند و با اندکى وقف بگوید الحمد الله رب العالمین و باز وقف کند تا آخر آن ...7 - در حال خواندن حمد و سوره ، به معناى آیه توجه داشته باشد.8 - بعد از خواندن سوره کمى صبر کند، بعد تکبیر پیش از رکوع را بگوید یا قنوت را بخواند.9 - مستحب است در تمام نمازها در رکعت اول سوره قدر و در رکعت دوم سوره توحید را بخواند.10 - در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه مستحب است که در رکعت اول بعد از حمد سوره جمعه و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره منافقین را بخواند.11 - گفتن کذلک الله ربى بعد از خواندن سوره اخلاص 12 - در رکعت سوم و چهارم مستحب است بعد از تسبیحات استغفار کند، مثلا بگوید: استغفر الله ربى و اتوب الیه و یا این که بگوید: اللهم اغفرلى .13 - هنگام خواندن حمد سوره ، سالک بایستى از صورت ظاهرى قرائت عبور کرده و به صورت باطنى آن توجه نماید، و تمام عبادت را با حضور قلب و توجه تام و تمام اداء نماید، زیرا در روایت است که هر عبارتى از سوره حمد را که نمازگزار اداء مى نماید خداوند نداى او را شنیده و تصدیق مى نماید. لذا بایستى به گونه اى عبادت را اداء نمود که شایسته تصدیق خداوندى گردد.14 - انسان باید نماز را یاد بگیرد که غلط نخواند و کسى که هیچ قسم نمى تواند صحیح آن را یاد بگیرد، باید هر طور که مى تواند بخواند و احتیاط مستحب آن است که نماز را به جماعت بجا آورد.
15 - اگر نماز را به جماعت مى خواند بعد از تمام شدن حمد امام ، و اگر فرادى مى خواند بعد از آنکه حمد خودش تمام شد، بگوید: الحمد لله رب العالمین .16 - بعد از خواندن سوره توحید یک یا دو یا سه مرتبه کذلک الله ربى یا سه مرتبه کذلک الله ربنا بگوید.17 - مستحب است بلند خواندن قرائت در نماز ظهر روز جمعه ، لیکن احتیاطا، آهسته خواندن آن سزاوار نیست که ترک شود.18 - مستحب است خواندن سوره ((نباء)) یا ((هل اتى )) یا ((غاشیه )) یا ((قیامت )) و مانند اینها در نماز صبح ، و خواندن سوره ((اعلى )) یا ((شمس )) در نماز ظهر، و خواندن سوره ((نصر)) و سوره ((تکاثر)) در نماز عصر و مغرب .19 - مستحب است که در شب جمعه در رکعت اول نماز مغرب و عشاء سوره حمد و رکعت دوم آنها سوره ((اعلى )).20 - یکى دیگر از آداب مستحب نماز آن است که انسان وقتى نماز مى خواند با ((تاءنى )) بخواند، یعنى خواندن او طورى باشد که اگر کسى کنار او ایستاد و خواست این کلمه ها را یکى یکى بشمارد، موفق به انجام این کار بشود. بعضى ها چنان نمازشان را تند و سریع مى خوانند و کلمات را با سرعت اداء مى کنند، که نه تنها نمى توان کلمات آنها را شماره کرد، بلکه اصلا اگر کسى هم بخواهد همراه آنها نماز بخواند و با آنها پیش ‍ برود، قادر به انجام این کار نخواهد بود.21 - امام زین العابدین (علیه السلام ) وقتى به جمله مالک یوم الدین در نماز مى رسید، آن را آن قدر تکرار مى کرد که نزدیک بود روح از بدنش پرواز کند.

قنوت

قال رسول الله (صلى الله علیه آله و سلم ): اطولکم قنوتا فى دارالدنیا اطولکم راحة یوم القیمة فى الموقف :
هر کس از شما قنوتش در این دنیا طولانى تر باشد، در آخرت در موقف محشر راحتى او بیشتر خواهد بود.

1 - بدان که قنوت یکى از مستحبات مؤ کده است که ترک آن شایسته نیست و احتیاط بر انجام آن است ، که آن بلند نمودن دست تا رو به روى صورت و کف آن رو به آسمان ، و خواندن دعا به هر زبان ، چه عربى و چه غیر آن مى باشد، لیکن احتیاط آن است که عربى بخواند.2 - مستحب است که قبل از قنوت تکبیر بگوید و بعد از آن دستها را بالا ببرد و انگشتان را به هم بچسباند، مگر دو انگشت بزرگ را.3 - اشرف اذکار قنوت کلمات فرج است و دعاهاى عقب آن ، و آن هم از دعاهاى طلب مغفرت و عافیت است .

 رکوع

قال الصادق (علیه السلام ): لا یرکع عبدلله رکوعا على الحقیقة الا زینه الله تعالى بنور بهائه و اظله فى ضلال کبریائه و کساه کسوة اصفیائه
هیچ بنده اى براى خدا به حقیقت رکوع نکند، مگر آن که خداوند تعالى او را به نور جمال خود بیاراید و در سایه کبریایش جاى دهد و جامه برگزیدگانش ‍ بپوشاند.

1 - مستحب است پیش از رفتن به رکوع ، در حالى که راست ایستاده ، تکبیر بگوید.

2 - دست راست را بر زانوى پاى راست بگذارد، این کار را قبل از گذاردن دست چپ ، بر زانوى پاى چپ بگذارد.3 - در رکوع ، زانوها را به عقب دهد و پشت را صاف نگه دارد و گردن را بکشد و مساوى پشت نگه دارد. فصل مرد است مابین دو قدم خود به یک وجب ، و چسباندن زن است آنها را به یکدیگر.4 - جدا نمودن دو دست است از بدن ، به در آوردن دو مرفق و دو بازو به نحو دو بال .5 - بین دو قدم را نگاه کند.6 - پیش از ذکر یا بعد از آن صلوات بفرستد.7 - بعد از آن که از رکوع برخاست و راست ایستاد، در حالى که بدن آرام است ، بگوید: سمع الله لمن حمده .8 - مستحب است در رکوع زنها دست را از زانو بالاتر بگذارند و زانوها را به عقب ندهند.9 - مستحب است ذکر رکوع را سه یا پنج یا هفت مرتبه بیشتر بگوید.شخصى وارد منزل امام صادق (علیه السلام ) شد و دید که امام در حال رکوع به تسبیح خدا مشغول است و تا شصت مرتبه تسبیح را تکرار نمود.10 - دعا است بعد از تسبیح : ((اللهم لک رکعت .....)) (به بخش ‍ اذکار مستحبى مراجعه شود).
11 - پس از بلند شدن از رکوع ، مستحب است در حالى که بدن آرام است ، تکبیر گفته شود. خوب است امام ذکر را با صداى بلند بگوید تا ماءموم بشنود.12 - طول دادن رکوع مستحب است .امیرالمؤ منین (علیه السلام ) آن قدر رکوع طولانى داشت که عرق از ساق پاى او جارى و زیر قدمهاى مبارکش تر مى شد.13 - مکروه است در حال رکوع سرش را پایین اندازد یا دستهایش را به پهلوهایش بچسباند و یا دستهایش را میان زانوهایش قرار دهد.14 - مستحب است دستها را در حال گفتن تکبیر بلند کند.15 - مستحب است که کف دستها را با انگشتان باز در حال رکوع روى زانوها بگذارد.16 - مستحب است که زانوها را به عقب کشیده ، کمر را صاف نگاه دارد، گردن را بکشد و آرنج دستها را مانند دو بال قرار دهد.17 - زن دستهایش را روى رانها بالاى زانوها بگذارد.امام صادق (علیه السلام ) مى فرماید: ((نمى شود که بنده اى براى خدا رکوع کند، رکوعى از روى حقیقت و آن چنان که شایسته است ، مگر این که خداوند او را به نور بهاء خود زینت بخشد، و در سایه کبریاء و بزرگى خود جاى دهد و لباس برگزیدگان خود را بر او بپوشاند)).

15 - سجود

قال الصادق (علیه السلام ): ما خسر والله من اتى بحقیقة السجود ولو کان فى العمر مرة واحدة :
به خدا قسم کسى که حق سجود را به جاى آورد و سجده حقیقى کند به هیچ عنوان زیان متوجه او نشود، گر چه در تمام مدت عمر چنین سجودى را یک بار به جاى آورد.

1 - کسى که ایستاده نماز مى خواند بعد از آن که سر از رکوع برداشت و کاملا ایستاد و کسى که نشسته نماز مى خواند بعد از آن که کاملا نشست ، براى رفتن به سجده تکبیر بگوید.2 - موقعى که مرد مى خواهد به سجده برود اول دستها را، و زن اول زانوها را به زمین بگذارد.3 - بینى یا پیشانى را به مهر یا چیزى که سجده بر آن صحیح است بگذارد.4 - در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد، به طورى که سر آنها رو به قبله باشد.5 - در سجده دعا کند و از خدا حاجت بخواهد و دعایى که بعدا ذکر مى شود بخواند.6 - بعد از سجده بر ران چپ بنشیند و روى پاى راست را بر کف پاى چپ بگذارد.7 - بعد از هر سجده وقتى نشست و بدنش آرام گرفت تکبیر بگوید.8 - بعد از سجده اول بدنش که آرام گرفت استغفر الله ربى و اتوب الیه بگوید.9 - سجده را طول بدهد و در موقع نشستن دستها را بر روى رانها بگذارد.10 - براى رفتن به سجده دوم در حال آرامى بدن ((الله اکبر)) بگوید.11 - در سجده ها، صلوات بفرستد و اگر آن را به قصد ذکرى که در سجده ها دستور داده اند بگوید، اشکال ندارد.12 - در موقع بلند شدن دستها را بعد از زانوها از زمین بردارد.13 - مردها آرنج و شکم را به زمین نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند و زنها آرنجها و شکم را به زمین بگذارند و اعضاء بدن را به یکدیگر بچسبانند.14 - ذکر بیش از مقدار واجب در سجده بگوید.15 - در وقت عزم ایستادن تکیه به دست ها کند، در حالى که انگشتان خود را گشوده باشد.16 - دو مرفق و دو بازو را مثل دو بال بیرون آوردن .17 - نظر کردن در حال سجده به طرف بینى . 18 - مستحب است وقتى که خواست بلند شود، بگوید: بحول الله و قوته اقوم و اقعد.19 - مستحب است بعد از نماز ((سجده شکر)) نماید و همین قدر که پیشانى را به قصد شکر بر زمین بگذارد کافى است ، ولى بهتر است صد مرتبه یا سه مرتبه یا یک مرتبه ((شکرا لله )) یا ((شکرا)) یا ((عفوا)) بگوید و نیز مستحب است هر وقت هم نعمتى به انسان مى رسد یا بلایى از او دور مى شود سجده شکر بجا آورد.20 - مستحب است انسان به قصد اظهار ذلت و کوچکى خویش یا به قصد تعظیم و بزرگ شمردن حق تعالى سجده نماید و این سجده از بهترین عبادات الهى است که طول دادن آن نیز مستحب است .21 - مستحب است که با رسیدن هر نعمتى در پیشگاه خداوند متعال شکرگزارى کند، حتى همین قدر که انسانى موفق شده است نماز واجب خویش را بخواند و وظیفه اش را انجام دهد، این خود، جاى شکر دارد.رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود: ((نزدیکترین حالت بنده به خدا حالت سجده است ))

تشهد

قال الصادق (علیه السلام ): التشهد ثناء على الله تعالى :

تشهد ثناء حق جل و علا است .

1 - مستحب است در حال تشهد بر ران چپ بنشیند و روى پاى راست را به کف پاى چپ بگذارد.2 - پیش از تشهد بگوید: ((الحمدلله )) یا بگوید: بسم الله و بالله و الحمدلله و خیر الاءسماء لله
3 - مستحب است ثنا و دعا زیاد بگوید، پیش از تشهد و در اثناء آن و بعد از آن . دعاهایى که از ائمه معصومین (علیهم السلام ) نقل شده است .4 - مستحب است در تشهد اول بعد از صلوات بر محمد و آل محمد، بگوید: و تقبل شفاعته فى امته و ارفع درجته5 - مستحب است هنگام برخاستن از تشهد، بگوید: بحول الله و قوته اقوم و اقعد.6 - در موقع نشستن ، دستها را روى رانها بگذارد و انگشتها را به یکدیگر بچسباند و به دامان خود نگاه کند.7 - مستحب است که زنها در وقت خواندن تشهد، رانها را به هم بچسبانند.در کتاب شریف مصباح الشریعه آمده است که تشهد ثناء بر خداوند است .در تشهد گواهى به یگانگى خدا و رسالت پیامبر، در کنار هم آمده و پیوند نبوت و رهبرى را با توحید و عبودیت مى رساند.وقتى در نماز مى خوانیم : اشهد ان محمدا عبده و رسوله نسبت به رسول اکرم (صلى الله علیه آله و سلم ) عبد را بر رسالت مقدم داشتن ، ممکن است اشاره به این باشد که پیغمبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) از کانال عبودیت به رسالت رسیده است ، از همه چیز آزاد گشته و عبد شده است ، عبد خدا، نه عبد چیزهاى دیگر، دو راه بیشتر نیست یا عبودیت خدا، یا عبودیت نفس اماره ، اگر انسان از عبودیت دیگران آزاد بشود و عبودیت خدا را بپذیرد لایق این مى شود که عبد او باشد و کارهایى که انجام مى دهد انحراف ندارد

تسبیحات چهارگانه

قال على (علیه السلام ): ان الانسان کان فى الصلوة فان جسده و ثبابه و کل شى ء حوله یسبح :
هنگامى که انسان مشغول نماز است ، بدن و لباس و هر چه پیرامون اوست خدا را تسبیح مى گویند.

در رکعت سوم و چهارم نمازهاى سه رکعتى و چهار رکعتى ، تنها سوره حمد خوانده مى شود و مى توانیم به جاى آن اشعارهاى چهارگانه زیر را، که ((تسبیحات اربعه )) نام دارند، سه بار آهسته (به طور اخفات ) تکرار کنیم و اگر یک بار هم گفته شود کافى است :1 - ((سبحان الله .))
خداوند از هر عیب و نقصى [جهل ، ضعف ، ظلم ، شرک ، بیهودگى ، خستگى ، دروغ ، بهتان ، وابستگى و....] پاک و منزه است .2 - ((والحمدلله .))
و حمد و سپاس براى الله است [که از هر عیب و نقصى مبراست ].3 - ((و لا اله الا الله .))
و هیچ معبودى بجز الله نیست .4 - ((والله اکبر.))
و خدا از هر چیز بزرگتر و برتر است .محتواى تسبیح
قرآن در آیات متعدد از تسبیح موجودات جهان خبر مى دهد. و به ما توصیه مى کند که با حمد پروردگار و به نام عظیم  و اعلى  الهى تسبیح گوییم . آیا راز این تسبیحات چیست با اینکه مى دانیم خداوند از هر گونه توصیف و تسبیحى بى نیاز است ؟تمام موجودات ، از اتم تا کهکشانها، با نشان دادن حرکات منظم و سیر تکاملى خود آفریننده خود را تسبیح و از هر عیب و نقصى منزه نشان مى دهند.ما انسانها نیز باید با شعارهاى تسبیح ، خود را از هر پستى و نقصى پاک گردانیم و همگام با سایر موجودات با کوشش منظم و بى عیب به سوى رشد و تکامل پیش رویم و استعداد و قدرت ذاتى خود را آشکار سازیم و منشاء خیر و تربیت دیگران گردیم .از سوى دیگر، شعارهاى حمد و تسبیح ، انسان را متوجه نقص خود و استعداد سرشارى که براى رسیدن به برترى و کمال دارد مى گرداند، و او را به تلاش و کوشش و عزم و امید وا مى دارد تا چون غریقى امواج خروشان دریا را بشکافد و موانع را از سر راه بردارد و خود را به ساحل کمال برساند.

18 - سلام

قال الصادق (علیه السلام ): معنى السلام فى دبر کل صلوة ، الامان ، اى من ادى امر الله و سنة نبیه (صلى الله علیه و آله و سلم ) خاشعا منه قلبه فله الامان من بلاء الدنیا و برائة من عذاب الاخرة معنى ((سلام )) در پایان نماز، امان است ، یعنى هر کس که امر خدا و سنت پیامبرش را با خشوع قلب بجاى آورد، از بلاى دنیا در امان است و از عذاب آخرت بر کنار.

سلام نامى است از نامهاى خداى تعالى ، که در میان خلایق به امانت سپرده است .پس چون نمازگزار اراده خروج از نماز مى کند، چون اصل و حقیقت نماز رسول خداست ، اول شخصا ایشان را مخاطب قرار داده و مى گوید: السلام علیک ایها النبى و رحمة الله و برکاته
سپس با دیگران ، که حاضران در جمع هستند، سلام مى دهد و خود را نیز در سلام شرکت داده و مى گوید: السلام علینا و على عباد الله الصالحینو آنگاه آخرین سلام را ارائه مى دهد: السلام علیکم و رحمة الله و برکاته مستحب است این که نمازگزار (چه منفرد و چه امام و چه ماءموم ) در وقتى که سلام به ((السلام علیکم )) مى دهد، قصد کند به خطاب در علیکم ، انبیاء و ملائکه و ائمه ، یعنى آنها را در ذهنش حاضر کند.سلام نخست به رسول خدا، سلام دوم به خود ما و بندگان شایسته خدا، سلام سوم بر همه فرشتگان و مؤ منان و...

دعاهاى وضو

1 - کسى که وضو مى گیرد، مستحب است در موقعى که نگاهش به آب مى افتد بگوید:
بسم الله و بالله و الحمدلله الذى جعل الماء طهورا و لم یجعله نجسا:
(به نام خدا، و به یارى او، حمد و سپاس مخصوص اوست که آب را پاک قرار داد، و آن را نجس قرار نداده است .)

2 - موقعى که پیش از وضو دست خود را مى شوید بگوید:
اللهم اجعلنى من التوابین ، واجعلنى من المتطهرین :
(خداوندا، مرا از توبه کنندگان و پاکیزگان قرار ده .)3 - و در وقت مضمضه کردن ، یعنى آب در دهان گردانیدن ، بگوید:
اللهم لقنى حجتى یوم القاک ، واطلق لسانى بذکرک :
(بارالها، تو خود به من در آن روزى که با تو ملاقات مى کنم دلایلم را به من تلقین نما و زبانم را براى یاد کردنت آزاد گردان .)4 - و در وقت استنشاق ، یعنى آب در بینى کردن ، بگوید:
اللهم لاتحرم على ریح الجنة واجعلنى ممن یشم ریحها و روحها و طیبها:
(بارالها، بوییدن بوى بهشت را بر من حرام مگردان و من را از جمله کسانى قرار ده که بوى بهشت را و پاکیهاى آن را احساس نمایم .)5 - و در موقع شستن صورت بگوید:
اللهم بیض وجهى یوم تسود فیه الوجوه ، و لا تسود وجهى یوم تبیض ‍ فیه الوجوه :
((خدایا، صورت مرا در روزى که همه صورتها در آن سیاه است ، سفید گردان (که اشاره به روز جزا است روزى که همه گناهکاران رو سیاه وارد مى شوند) در روزى که رویها سپید مى گردد رویم را سیاه مگردان )).
6 - در وقت شستن دست راست بگوید:
اللهم اعطنى کتابى بیمینى ، والخلد فى الجنان بیسارى و حاسبنى حسابا یسیرا:
(خداوندا، نامه اعمال من را از جانب راست به من بده ، و زندگى ابدى را از جانب چپ به من اعطا بفرما و در هنگام حسابرسى اعمال ، به نرمى محاسبه بفرما.)7 - و در وقت شستن دست چپ بگوید:
اللهم لا تعطنى کتابى بشمالى ، و لا من وراء ظهرى ، و لا تجعلها مغلولة الى عنقى ، و اعوذبک من مقطعات النیران :
(بارالها، نامه اعمال من را به دست چپم مده و یا از پشت سرم ، و آن را همچون زنجیر بر گردن من نیفکن ، و به تو پناه مى آورم از پاره هاى آتش ‍ جهنم .)8 - و موقعى که سر را مسح مى کند بگوید:
اللهم غشنى رحمتک و برکاتک و عفوک :
(بارالها، سایه رحمت و برکات و عفو خویش را بر من بگستران ).و در وقت مسح پا بخواند:
اللهم ثبتنى على الصراط یوم تزل فیه الاقدام ، واجعل سعیى فیما یرضیک عنى یا ذا الجلال والاکرام :
(بارالها، قدمهایم را بر روى پل صراط محکم بگردان ، در روزى که قدمهاى مردم بدکار در آن مى لرزد، و تلاش و کوشش مرا در آنچه تو را از من راضى مى گرداند قرار ده ، اى صاحب جلال و کرامت ) .

دعاهاى نماز

1 - قبل از تکبیرة الاحرام :
یا محسن قد اتاک المسى ء وقد امرت المحسن ان یتجاوز عن المسى ء انت المحسن و اءنا المسى ء بحق محمد و آل محمد صل على محمد و آل محمد و تجاوز عن قبیح ما تعلم منى
(اى خدایى که به بندگان احسان مى کنى ، بنده گنهکار به در خانه تو آمد، و تو امر کرده اى که نیکوکار از گنهکار بگذرد، تو نیکوکارى و من گناهکار، به حق محمد و آل محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) رحمت خود را بر محمد و آل محمد بفرست و از بدیهایى که مى دانى از من سر زده بگذر).
2 - قبل از خواندن حمد در رکعت اول :
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم :
(پناه مى گیرم و التجا مى نمایم به معبود حق و خداوند مطلق ، از شر وسوسه دیو فریبنده سرکش ).

3 - بعد از تمام شدن حمد:
الحمد لله رب العالمین :
(حمد و ستایش مخصوص خداست که پروردگار جهانیان است ).4 - بعد از خواندن سوره توحید:
کذالک الله ربى :
(چنین است پروردگار من ).5 - بعد از برخاستن از رکوع :
سمع الله لمن حمده :
(خدا بشنود و بپذیرد ثناى کسى که او را ستایش مى کند).6 - صلوات در رکوع و سجود:
اللهم صل على محمد و آله :
(خداوندا، بر محمد و خاندان او درود بفرست ).7 - در حال برخاستن براى رکعت بعد:

بحول الله و قوته اقوم و اقعد:
(به یارى خدا و نیروى او برمى خیزم و مى نشینم ).

8 - بعد از تمام شدن تشهد:
و تقبل شفاعته وارفع درجته :
(و بپذیر درخواست شفاعتش را درباره امتش و رفیع گردان درجه او را).9 - بین دو سجده و تسبیحات اربعه :
استغفر الله ربى و اتوب الیه :
(طلب آمرزش و مغفرت مى کنم از خداوندى که پرورش دهنده من است و به سوى او بازگشت مى نمایم ).10 - پیش از تشهد:
((الحمد لله )):
(حمد سپاس مخصوص خداوند است .)و یا: بسم الله و بالله و الحمدلله خیر الاسماء لله
(به نام خداوند بزرگى که سزاوار پرستش است و به خداى یکتاى جل جلاله ، که همه ستایشها و ثناها براى او مى باشد و بهترین نامها مخصوص ‍ اوست ).11 - بعد از سلام نماز:
اللهم صل على محمد و آله :
(خداوندا، درود فرست بر محمد و خاندان او.)12 - در سجده ها دعا کند و از خدا حاجت بخواهد و این دعا را بخواند:
یا خیر المسؤ ولین و یا خیر المعطین ارزقنى و ارزق عیالى من فضلک فانک ذوالفضل العظیم
(اى بهترین کسى که از او سؤ ال مى کنند، و اى بهترین عطا کنندگان ! روزى بده به من و عیال من از فضل خودت ، پس بدرستى که تو داراى فضل بزرگى ).13 - روایت است از امام صادق (علیه السلام ) که نمازگزار در بین قدمهاى خود نگاه کند، و قبل از ذکر تسبیح ((سبحان ربى العظیم و بحمده )) این دعا را بخواند:
اللهم لک رکعت ، و لک اسلمت ، و بک آمنت ، و علیک توکلت ، و انت ربى ، خشع لک سمعى و بصرى و شعرى و بشرى و لحمى و دمى و مخى و عصبى و عظامى و ما اءقلته قدماى غیر مستنکف و لا مستکبر و لا مستحسر
(خداوندا بر تو رکوع کردم ، و تسلیم تو شدم ، و به تو ایمان آوردم ، و بر تو توکل نمودم ، و تو پروردگار منى . گوش و چشم و مو و پوست و گوشت و خون و مغز و پى و استخوانهاى من و هر آنچه که قدمهایم به روى خود برداشته (تمامى اعضاء و جوارح من ) براى تو خاشع و فروتن است ، در حالى که نه عار دارد، و نه متکبر است ، و نه خسته و ملول شونده ).14 - قبل از تسبیح سجده ، دعایى که از امام صادق (علیه السلام ) روایت شده ، بخواند:
اللهم لک سجدت ، و بک آمنت ، و لک اسلمت ، و علیک توکلت ، وانت ربى ، سجد وجهى للذى خلقه ، و شق سمعه و بصره ، الحمد لله رب العالمین ، تبارک الله احسن الخالقین :
توکل نمودم ، و تو پروردگار منى . رویم براى آن کسى سجده نمود که آن را آفریده ، و چشم گوش آن را ظاهر ساخته است . سپاس از آن خداست که پروردگار عالمیان است ، و مقدس است خداوند، که بهترین آفرینندگان است .)

دعاهاى قنوت

ادعیه قرآنیه

1. ربنا اتنا فى الدنیا حسنة و فى الاخرة حسنة و قنا عذاب النار: (اى پروردگار ما، در دنیا و آخرت به ما خیر و خوبى عطا فرما، و ما را از شکنجه آتش حفظ نما).

2. ربنا لا تزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا وهب لنا من لدنک رحمة انک انت الوهاب :
(پروردگارا، پس از آن که ما را هدایت فرمودى ، قلبهایمان را نلغزان و از لطف خویش به ما رحمتى عطا فرما، که همانا تویى بخشنده بدون منت )3. ربنا اننا امنا فاغفر لنا ذنوبنا و قنا عذاب النار:
(پروردگارا، همانا که ما ایمان آورده ایم ، پس گناهان ما را بیامرز و ما را از عذاب آتش نگاه دار.)4. ربنا افرغ علینا صبرا و توفنا مسلمین :
(پروردگارا، قلب ما را از بردبارى سرشار فرماى ، و ما را مسلمان بمیران ).5. رب اشرح لى صدرى ، و یسرلى امرى ، واحلل عقدة من لسانى ، یفقهوا قولى :
(پروردگارا، سینه مرا گشایش ده ، و کارم را بر من آسان فرماى ، گره از زبانم بگشاى تا سخنم را بفهمند).6. ربنا اغفرلى ولوالدى و للمؤ منین یوم یقوم الحساب :
(اى پروردگار ما، مرا و پدر و مادرم را و ایمانمان را در روزى که حساب برپا مى گردد بیامرز)7. ربنا ظلمنا انفسنا و ان لم تغفرلنا و ترحمنا لنکونن من الخاسرین :
(پروردگارا، ما به خویشتن ستم کردیم و اگر ما را نیامرزى و بر ما رحمت نیاورى ، همانا که ما از زیانکاران باشیم .8. رب اوزغنى ان اشکر نعمتک التى انعمت على و على والدى و ان اعمل صالحا ترضاه و ادخلنى برحمتک فى عبادک الصالحین : (پروردگارا، مرا توفیق عنایت فرماى تا نعمت تو را شکرانه به جاى آورم ؛ نعمتى که به من و به پدر و مادرم عطا فرمودى . و توفیق عنایت فرماى تا کارى شایسته انجام دهم که تو را خشنود سازد و به رحمت خود، مرا در زمره بندگان صالحت درآور).9. رب اجعلنى مقیم الصلوة و من ذریتى ربنا و تقبل دعاء (پروردگار من ، مرا و فرزندانم را بر پا دارنده نماز قرار بده و دعایم را بپذیر).10. ربنا علیک توکلنا و الیک اءنبنا و الیک المصیر:
(پروردگارا، به تو توکل داریم و به تو روى آوردیم و بازگشت همه به سوى توست .

کلمات فرج

11. لا اله الا الله الحلیم الکریم لا اله الا الله العلى العظیم سبحان الله رب السموات السبع و رب الارضین السبع و ما فیهن و ما بینهن و ما تحتهن و رب العرش العظیم والحمد لله رب العالمین اللهم اغفر لنا و ارحمنا و عافنا واعف عنا فى الدنیا و الاخرة انک على کل شى ء قدیر:
(نیست معبودى سزاوار پرستش ، مگر خداوند یکتا، که بردبار و بخشنده است . نیست معبودى سزاوار پرستش ، مگر خدایى که یکتا و بزرگ است . پاک و منزه است پروردگار آسمانها و زمینهاى هفتگانه و آنچه در برون و درون آنها است . و خدایى که محیط است بر سراسر آفرینش . و همه ستایشها و نیایشها سزاوار خدایى است که پروردگار جهانیان است . بار خدایا مرا بیامرز و بر ما رحم فرما و ما را از همه بدیها و کجرویها و گزندها محفوظ بدار و در این دنیاى زودگذر و آن دنیاى پاینده از گناهان ما درگذر. بدرستى که تو بر همه چیز توانایى ) .

دعاهاى دیگر

12. اللهم اغفرلى الذنوب التى تغیر النعم :
(خداوندا، آن گناهانى را که نعمتها را جا به جا مى کند و دگرگون مى نماید، بر من بیامرز) .

13. رب زدنى علما و عملا و الحقنى بالصالحین
(پروردگارا، بر علم و عمل من بیفزاى ، و مرا به نیکوکاران بپیوند.)14. الهى هب لى قلبا یدنیه منک شوقه ولسانا یرفع الیک صدقه و نظرا یقربه منک حقه :
(خداوندا، به من دلى ده که شوقش آن را به تو نزدیک کند، و زبانى ده که راستى اش آن را به سوى تو فرا مى کشد، و نگاهى ده که حق بودنش آن را به تو نزدیک مى گرداند.)15. الهى هب لى کمال الانقطاع الیک و انر ابصار قلوبنا بضیاء نظرها الیک :
(خدایا، به من نیرویى ده که کاملا از همه ببرم و به تو روى آورم ، و چشم دل ما را با نور نگاه به سوى تو روشن کن ) .

دعاى قنوت نماز شب

الهى کیف ادعوک و قد عصیتک ، و کیف لا ادعوک و قد عرفت حبک فى قلبى و ان کنت عاصیا، مددت الیک یدا بالذنوب مملوة ، و عینا بالرجاء ممدودة . مولاى انت عظیم العظماء واءنا اسیر الاسراء اءنا الاسیر بذنبى المرتهن بجرمى ، الهى لئن طالبتنى بذنبى لا طالبنک بکرمک ، و لئن طالبتنى بجریرتى لا طالبنک بعفوک ، و لئن امرت بى الى النار لاخبرن اهلها انى کنت اقول لا اله الا الله ، محمد رسول الله ، اللهم ان الطاعة تسرک ، والمعصیة لا تضرک ، فهب لى ما یسرک ، واغفرلى مالا یضرک ، یا ارحم الراحمین (خداى من چگونه بخوانمت با آنکه نافرمانى ات کرده ام ، و چگونه نخوانمت با آنکه دوستى تو را در دلم مى یابم ، هر چند که نافرمانم . دستى را به سوى تو دراز کرده ام که از گناه سرشار است ، و چشمى را به تو دوخته ام که به امید ناظر است . مولاى من ، تو بزرگ بزرگانى و من اسیر اسیران ، من اسیر به گناه و گروگان به جرم خویشم . 

خداى من ، اگر مرا به گناهم بگیرى من تو را به کرمت مى گیرم ، و اگر مرا به جرمم بستانى من تو را به عفوت مى ستانم ، و اگر فرمان دهى مرا به آتش برند دوزخیان را گویم که من گوینده لا اله الا الله ، محمد رسول الله بوده ام .

 خداوندا، فرمانبرى تو را مسرور مى سازد، ولى معصیت به تو زیانى نمى رساند، پس به من ببخش ‍ آنچه را که تو را مسرور مى سازد، و بر من ببخش آنچه را که به تو زیانى نمى رساند، اى مهربانترین مهربانان ) .

قنوت نماز وتر

لا اله الا الله الحلیم الکریم لا اله الا الله العلى العظیم سبحان الله رب السموات السبع و رب الارضین السبع ، و ما فیهن و ما بینهن و رب العرش ‍ العظیم . اللهم انت الله نور السموات والارض وانت الله زین السموات والارض و انت الله جمال السموات والارض ، و انت الله عماد السموات والارض و انت الله قوام السموات والارض و انت الله صریخ المستصرخین وانت الله غیاث المستغیثین و انت الله المفرج عن المکروبین و انت الله المروح عن المغمومین و انت الله مجیب دعوة المضطرین و انت الله اله العالمین و انت الله الرحمن الرحیم و انت الله کاشف السوء و انت الله بک تنزل کل حاجة :

(معبودى نیست جز خداوند بردبار و بزرگوار، معبودى نیست جز خداى بلند پایه و بزرگ ، منزه است خداوند که رب آسمانهاى هفتگانه و زمینهاى هفتگانه و آنچه در آنها و میان آنها است و رب عرش بزرگ است . خداوندا تو الله نور آسمانها و زمینى ، و تو الله زیب آسمانها و زمینى ، و تو الله جمال آسمانها و زمینى ، و تو الله ستون آسمانها و زمینى ، و تو الله پایه آسمانها و زمینى ، و تو الله فریادرس ناله زنندگانى ، و تو الله دادرس دادخواهانى ، و تو الله زداینده اندوه اندوهمندانى ، و تو الله برطرف سازنده غم غمزدگانى ، و تو الله اجابت کننده دعاى درماندگانى ، و تو الله معبود جهانیانى ، و تو الله رحمن و رحیمى ، و تو الله زداینده پریشانى و سوء حالى ، و تویى الله که هر نیازى به درگاه تو آورده شود .

تعقیبات نماز

قال الصادق (علیه السلام ): من صلى صلوة و عقب الى اخرى فهو ضیف الله و حق على الله ان یکرم ضیفه :
هر که نماز فریضه کند و بعد از آن تعقیب بخواند تا نماز دیگر، یعنى به خواندن دعاهایى که بعد از نماز باید خواند و قرائت قرآن و غیره مشغول گردد تا وقت نماز دیگر، پس آن بنده مهمان خداست و حق است بر خداى عزوجل این که اکرام کند مهمان خود را.

مستحب است انسان بعد از هر نماز، مقدارى مشغول تعقیب یعنى خواندن ذکر و دعا و قرآن شود.

 و بهتر است پیش از آن که از جاى خود حرکت کند و وضو و غسل و تیمم او باطل شود، رو به قبله تعقیب را بخواند. لازم نیست تعقیب به عربى باشد، ولى بهتر است چیزهایى را که در کتابهاى دعا دستور داده اند بخواند.

ما در این جا بعضى از تعقیبات ماءثوره را که با فضیلت خاصى با اسناد معتبر نقل شده ، مى آوریم تا مؤ منین به خواندن آن مداومت فرمایند، و آنها چند رقم است :1 - بعد از سلام هر نماز سه مرتبه ((الله اکبر)) بگو و در هر تکبیر دستها را تا محاذى گوشها بالا ببرد.2 - از تعقیبهایى که خیلى سفارش شده است ، تسبیحات حضرت زهرا (س ) است که باید به این ترتیب گفته شود: 34 مرتبه ((الله اکبر))، 33 مرتبه ((الحمد لله )) و 33 مرتبه ((سبحان الله )).
امام صادق (علیه السلام ) فرمود: ((اگر عبادتى بالاتر از این بود، خداوند آن را براى حضرت زهراء (علیه السلام ) اهداء مى کرد)).و نیز فرمود: ((از هزار رکعت نماز مستحب نزد خدا برتر است )).3 - مستحب است بعد از هر نماز، سجده شکر نماید و همین قدر که پیشانى را به قصد شکر بر زمین بگذارد، کافى است . ولى بهتر است صد مرتبه یا سه مرتبه یا یک مرتبه ((شکرا لله )) یا ((شکرا)) یا ((عفوا)) بگوید و نیز مستحب است که هر وقت نعمتى به انسان مى رسد و یا بلایى از او دور مى شود، سجده شکر بجا آورد.4 - مستحب است صلوات بر پیغمبر (صلى الله علیه آله و سلم ) بفرستد.5 - مستحب است خواندن ((آیة الکرسى )) و آیه ((شهد الله ...)) و آیه ملک ، بعد از همه نمازها.
6 - دعاها و تعقیبات مشترک و مخصوص نمازها، که در کتب ادعیه آمده است و در این بخش تعدادى از آنها را آورده ایم .امام صادق (علیه السلام ) مى فرماید: ((همین که از نماز واجب فارغ شدى به دعا و تعقیب نماز مشغول باش ، دعاى بعد از نماز صبح و ظهر و مغرب مستجاب مى شود.))7 - در تعقیب نماز شرط است که متصل به فراغ از نماز باشد.8 - در تعقیب بهتر است در همان جاى نماز رو به قبله و با طهارت بنشیند و آنچه از ائمه طاهرین (علیهم السلام ) وارد شده ، بخواند.امام صادق فرمود: ((خداوند نمازهاى پنجگانه را در بهترین ساعتها بر شما واجب کرد، بنابراین پس از نمازها (که در بهترین وقتها انجام مى گیرد) دعا کنید) .

تعقیبات مشترک نمازها

1. لا اله الا الله وحده وحده ، انجز وعده ، و نصر عبده ، و اعز جنده ، و غلب الاحزاب وحده ، فله الملک و له الحمد، یحیى و یمیت ، و هو حى لا یموت ، بیده الخیر، و هو على کل شى ء قدیر:
(خدایى جز الله نیست ، یکتاى یگانه ، وعده خود را صورت واقع داد و بنده اش را یارى فرمود و سپاهش را عزت بخشید و به تنهایى بر همه احزاب چیره گردید. پس ملک او راست و حمد او را، زنده مى گرداند و مى میراند و او زنده جاوید است و خیر تنها به دست اوست و او بر همه کارها بسى قدرتمند است ).

2. اللهم اهدنى من عندک ، و افض على من فضلک و انشر على من رحمتک ، و انزل على من برکاتک :
(پروردگارا، مرا به درگاه خود راه نماى ، و از فضل خویش بر من فیض ‍ برسان ، و رحمت خود را بر من بپراکن ، و برکات خود را بر من نازل فرماى ).3. اللهم صل على محمد و آل محمد، و اجرنى من النار، و ارزقنى الجنة ، و زوجنى من الحور العین :
(بار خدایا، درود تو بر محمد و خاندان محمد نثار باد. مرا از آتش دوزخ پناه ده ، و بهشت را روزى من ساز، حورالعین را همسر من فرماى .)4. اعوذ بوجهک الکریم ، و عزتک التى لاترام ، و قدرتک التى لا یمتنع منها شى ء من شر الدنیا و الاخرة ، و من شر الاءوجاع کلها:
(بارالها، از بدى دنیا و آخرت و از بدى همه دردها به وجه کریم تو پناه مى بریم و به عزت تو که دست هیچ پوینده به آن نرسد، و به قدرت تو که هیچ چیز در برابر آن توانایى سرپیچى ندارد، و حرکت و نیرویى جز خداى بلند مرتبه و بزرگ را نیست ) .5. اللهم انى اسئلک من کل خیر احاط به علمک و اعوذ بک من کل شر احاط به علمک ، اللهم انى اسئلک عافیتک فى امورى کلها، و اعوذ بک من خزى الدنیا و عذاب الاخرة :
(بارالها، از تو همه خیرهایى را درخواست مى کنم که علمت به آنها احاطه دارد و از هر بد که علم تو بر آن احاطه دارد به تو پناه مى برم . بارالها، در همه کارهاى خویشتن از تو سلامت و تندرستى مى طلبم و از خوارى دنیا و عذاب آخرت به تو پناه مى برم .)6. سبحان من لا یعتدى على اهل مملکته ، سبحان من لا یاءخذ اهل الارض بالوان العذاب ، سبحان الرؤ ف الرحیم اللهم اجعل لى فى قلبى نورا و بصرا و فهما و علما، انک على کل شى ء قدیر:
(پاک است خدایى که به مردم کشورش ستم روا نمى دارد، پاک است خدایى که اهل زمین را به عذابهاى گوناگون فرو نمى گیرد. پاک است آن که مهربان است و پر مهر. بارالها، در دلم نور و بینش و فهم و علمى قرار ده که تو بسى به هر کار توانایى ).

آیة الکرسى

7. الله لا اله الا هو الحى القیوم لا تاءخذه سنه و لا نوم له ما فى السموات و ما فى الارض من ذاالذى یشفع عنده الا باءذنه یعلم ما بین ایدیهم و ما خلفهم و لا یحیطون بشى ء من علمه الا بما شاء وسع کرسیه السموات و الارض و لا یؤ ده حفظهما و هو العلى العظیم . لا اکراه فى الدین قد تبین الرشد من الغى فمن یکفر بالطاغوت و یؤ من بالله فقد استمسک بالعروة الوثقى لا انفصام لها والله سمیع علیم الله ولى الذین امنوا یخرجهم من الظلمات الى النور والذین کفروا اولیائهم الطاغوت یخرجونهم من النور الى الظلمات اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون :

(الله است که خدایى جز او نیست . زنده و بسیار نگاهدارنده است . او را خواب سبک و سنگین فرا نگیرد. آنچه در آسمانها و در زمین است از آن اوست . کیست که در آستان او جز به اذن او شفاعت کند؟ آنچه در پیش ‍ روى و در پشت سر آنان است مى داند، و به چیزى از علم او احاطه نیابند، مگر به آنچه او بخواهد. سلطنت و قدرت او آسمانها و زمین و سراسر جهان هستى را فرا گرفته است و نگهبانى آن دو، او را گران نیاید و اوست بلند قدر و بزرگ مرتبه . 

در دین اکراه نیست . همانا که راه راست از راه کج آشکار گردید. پس آن کس که به طاغوت کافر گردد و به خدا ایمان آورد، همانا که در حقیقت ، به دستاویزى در آویخته باشد که آن را انقطاعى نباشد، و خدا شنوا و داناست . خدا دوست کسانى است که ایمان آورند. آنان را از تیرگیها به نور بیرون آورد؛ و آنان که کفر ورزند، طاغوت دوست آنان است و آنان را از روشنایى به تاریکى فرو برد. آنانند اصحاب آتش ، و آنان در آتش ‍ جاویدند).

آیه شهدالله

8. شهد الله انه لا اله هو و الملائکة و اولوا العلم قائما بالقسط لا اله الا هو العزیز الحکیم ان الدین عند الله الاسلام و ما اختلف الذین اوتوا الکتاب الا من بعد ما جائهم العلم بغیا بینهم و من یکفر بایات الله فان الله سریع الحساب :

(خدا گواهى مى دهد که همانا جز او خدایى نیست ، و فرشتگان و صاحبان علم نیز گواهى مى دهند که خدایى جز او نیست که صاحب عزت باشد و راست کردار. همانا که دین خدا تسلیم در مقابل حقیقت (اسلام ) است و آنان که به ایشان کتاب داده شد، وقتى اختلاف کردند که دانستند دین خدا تسلیم شدن به حقیقت است ، اما از روى حسد به علم خود پشت پا زدند. هرکس به آیات خدا کفر ورزد (از حقیقت روى برتابد) پس خدا بى درنگ به حساب وارسى مى کند).

آیه ملک

9. قل اللهم مالک الملک ، تؤ تى الملک من تشاء و تنزع الملک ممن تشاء و تعز من تشاء و تذل من تشاء بیدک الخیر انک على کل شى ء قدیر تولج اللیل فى النهار و تولج النهار فى اللیل و تخرج الحى من المیت و تخرج المیت من الحى و ترزق من تشاء بغیر حساب :

(بگو بار خدایا، همه هستى تو را است . ملک را به هر کس که خواهى بخشى و از هر کس که خواهى بازگیرى . هر کس را که بخواهى عزیز گردانى و هر که را بخواهى خوار کنى . خیر به دست توست . همانا که تو بر همه چیز بسى توانایى . شب را در روز فرو مى برى و روز را در شب فرو مى برى . زنده را از مرده بیرون مى آورى و مرده را از زنده . و هر کس را بخواهى بى حساب روزى مى رسانى .

تعقیبات نماز صبح

بسم الله الرحمن الرحیم اللهم صل على محمد و ال محمد واهدنى لما اختلف فیه من الحق باذنک انک تهدى من تشاء الى صراط مستقیم :
(خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد، و مرا در آنجا که حق به اختلاف و شبهه درافتد از جانب خود هدایت فرما که تو هر که را بخواهى به راه راست هدایت مى فرمایى .)

و مى گویى ده مرتبه :
اللهم صل على محمد و ال محمد الاوصیاء الراضین المرضیین بافضل صلواتک و بارک علیهم بافضل برکاتک والسلام علیهم و على ارواحهم و اجسادهم و رحمة الله و برکاته :
(خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد، که اوصیاء پسندیدگان خدا و خلق اند، با نیکوتر تحیت و درود و برکت فرست بر آنان به نیکوتر برکات خود، و درود بر آنها و بر ارواح و ابدان پاک آنها، و رحمت و برکات خدا بر آنها باد.)پس بگو:
اصبحت اللهم معتصما بذمامک المنیع الذى لا یطاول و لا یحاول من شر کل غاشم و طارق من سائر من خلقت و ما خلقت من خلقک الصامت و الناطق فى جنة من کل مخوف بلباس سابغة ولاء اهل بیت نبیک محتجبا من کل قاصد لى الى اذیة بجدار حصین الاءخلاص فى الاءعتراف بحقهم و التمسک بحبلهم موقنا ان الحق لهم و معهم و فیهم و بهم اوالى من والوا و اجانب من جانبوا فاعذنى اللهم بهم من شر کل ما اتقیه یا عظیم حجزت الاعادى عنى ببدیع السموات والارض انا جعلنا من بین ایدیهم سدا و من خلفهم سدا فاغشیناهم فهم لا یبصرون :(خدایا، صبح کردم در حالى که به رشته بلند و محکم (توحید) تو چنگ زدم که هیچ رشته از آن بلندتر و محکمتر نیست که مرا حفظ کنى از شر هر ظالم و دزد رهزن و از شر مخلوقات دیگرى که خلق فرموده ، و از شر هر چه آفریده اى از گویا و خموش ، که ترسناک باشد، مرا در پناهت حفظ کنى و در لباس زیباى محبت اهل بیت پیغمبرت مستور گردانى و از هر ذى شرى که قصد اذیت من کند، به سنگر محکم اخلاص تو و اقرار به حقانیت اهل بیت و توسل و چنگ زدن به رشته محبت اهل بیت در آمدم ، در حالى که یقین دارم که حق از اهل بیت است و حق با آنها است و در دست آنها است و بدانها راه حق توان یافت هر کس را که آنها دوست دارند دوست مى دارم و از هر چه دورى جویند دورى مى جویم ، پس بارالها مرا از شر هر چه از آن مى ترسم در پناه خود بدار، اى خداى بزرگ ، من دفع دشمنانم را به یارى تو که آفریننده آسمانها و زمینى ، مى کنم ، که فرمودى ما سدى محکم در پیش ‍ رو و سدى از پشت سر آن دشمنان (اهل ایمان ) قرار دادیم و ما در آن سد آنها را احاطه کنیم که هیچ نبینند) .

عقیبات نماز ظهر

بسم الله الرحمن الرحیم لا اله الا الله العظیم الحلیم ، لا اله الا الله رب العرش الکریم الحمدلله رب العالمین اللهم انى اسئلک موجبات رحمتک و عزائم مغفرتک و الغنیمة من کل بر و السلامة من کل اثم ، اللهم لا تدع لى ذنبا الا غفرته و لا هما الا فرجته و لا سقما الا شفیته و لا عیبا الا سترته و لا رزقا الا بسطته و لا خوفا الا امنته ولا سوء الا صرفته ولا حاجة هى لک رضا ولى فیها صلاح الا قضیتها یا ارحم الراحمین ، امین رب العالمین :

(نیست خدایى جز آن خداى یکتاى بزرگ بردبار، نیست خدایى جز آن یکتا خداى پروردگار عرش بزرگوار، ستایش مخصوص پروردگار عالم است . بار خدایا از تو در خواست مى کنم آنچه که موجب رحمت و آمرزش است و بهره اى از هر کار نیک و سلامتى از هر گناه ، بار خدایا هیچ گناهى بر من مگذار جز آن که عفو کنى ، و غصه اى بر دلم مگذار جز آن که بدل به نشاط کنى ، و هیچ مرضى جز آن که شفا عطا کنى ، و هیچ عیبى جز آن که بپوشانى ، و هر رزق را بر من فراوان گردانى ، و از هر گونه ترس و بیم امن و امان بخشى ، و هر بدى را از من بگردانى ، و هر حاجتى را که رضاى تو و صلاح من است همه را برآورده گردانى ، اى خداى ارحم الراحمین ، دعایم را اى پروردگار عالم به کرمت اجابت فرما.)و مى گویى ده مرتبه :
بالله اعتصمت و بالله اثق و على الله اتوکل :
(به خدا متوسل مى شوم و به او اعتماد دارم و بر او در هر کار توکل مى کنم .)پس مى گویى :

اللهم ان عظمت ذنوبى فانت اعظم و ان کبر تفریطى فانت اکبر و ان دام بخلى فانت اجود اللهم اغفرلى عظیم ذنوبى بعظیم عفوک و کثیر تفریطى بظاهر کرمک واقمع بخلى بفضل جودک اللهم ما بنا من نعمة فمنک لا اله الا انت استغفرک و اتوب الیک :

(خدایا اگر گناهان من عظیم است تو بزرگتر از آنى ، و اگر تفریط و تجاوز من بسیار، تو از آن بزرگترى ، و اگر بخل و حسد من دائم است جود و بخشش تو بى نهایت است . خدایا گناهان بزرگ مرا به عفو و بخشش بزرگ خویش ‍ ببخش ، و تجاوز بسیار مرا به کرم و بزرگوارى آشکارت درگذر، و ظلمت بخلم را به نور فضل و بخشش خود نابود گردان . اى خدا، هر نعمت که ما بندگان راست همه از توست ، خدایى جز تو نیست و از تو آمرزش مى طلبم و به سوى تو از هر گناه باز مى گردم .)

تعقیبات نماز عصر

بسم الله الرحمن الرحیم استغفر الله الذى لا اله الا هو الحى القیوم الرحمن الرحیم ذوالجلال و الاکرام و اسئله ان یتوب على توبة عبد ذلیل خاضع فقیر بائس مسکین مستکین مستجیر لا یملک لنفسه نفعا و لا ضرا و لا موتا و لا حیوة و لا نشورا:

(طلب آمرزش مى کنم از خداوندى که جز او خدایى نیست ، اوست زنده و پاینده ابدى ، اوست بخشنده و مهربان ، اوست صاحب جلال و بزرگوارى ، و درخواست مى کنم که توبه ام را بپذیرى ، توبه این بنده ذلیل پست گداى پریشان روزگار بیچاره زمینگیر پناه آورنده به تو، که از خود داراى هیچ نفع و ضررى نیست و مرگ و زندگى و حشر و نشرش هیچ به اختیار او نیست .)پس مى گویى :
اللهم انى اعوذ بک من نفس لا تشبع و من قلب لا یخشع و من علم لا ینفع و من صلوة لا ترفع و من دعاء لا یسمع اللهم انى اسئلک الیسر بعد العسر و الفرج بعد الکرب والرخاء بعد الشدة اللهم ما بنا من نعمة فمنک لا اله الا انت استغفرک و اتوب الیک :(خدایا پناه به تو مى برم از نفسى که از دنیا سیرى ندارد و از قلبى که خاشع نباشد و از علمى که نفع نبخشد و از نمازى که بالا نرود و از دعایى که به اجابت نرسد. خداوندا از تو مى طلبم آسانى حال را بعد از عسرت ، و گشایش پس از رنج و مشقت ، و فراوانى نعمت پس از سختى و شدت . اى خداى من ، هر نعمتى که ما بندگان را است هم از جانب تو مى باشد، خدایى غیر از تو نیست ، از تو آمرزش مى طلبم و به سوى تو از گناه باز مى گردم ) .

تعقیبات نماز مغرب

بسم الله الرحمن الرحیم اللهم انى اسئلک بوجهک الکریم واسمک العظیم و ملکک القدیم ان تصلى على محمد و اله و ان تغفرلى ذنبى العظیم انه لا یغفر العظیم الا العظیم :
(اى خدا، از تو درخواست مى کنم به حق ذات بزرگوار و نام بزرگ و ملک ازلى تو، که درود بر محمد و آلش فرستى و گناه بزرگ مرا ببخشى که جرم بزرگ را جز تو بزرگى نتواند بخشید.)

تعقیبات نماز عشاء

بسم الله الرحمن الرحیم اللهم انه لیس لى علم بموضع رزقى و انما اطلبه بخطرات تخطر على قلبى فاجول فى طلبه البلدان فاءنا فیما اءنا طالب کالحیران لا ادرى افى سهل هو ام فى جبل ام فى ارض ام فى سماء ام فى بر ام فى بحر و على یدى من و من قبل من و قد علمت ان علمه عندک و اسبابه بیدک و انت الذى تقسمه بلطفک و تسببه برحمتک اللهم فصل على محمد و اله واجعل یا رب رزقک لى واسعا و مطلبه سهلا و ماءخذه قریبا و لا تعننى بطلب ما لم تقدر لى فیه رزقا فانک غنى عن عذابى و اءنا فقیر الى رحمتک فصل على محمد و اله وجد على عبدک بفضلک انک ذو فضل عظیم :

(اى خدا من ، از جایگاه روزى خودم آگاه نیستم ، تنها رزق خود را به خیالى که بر دلم وارد مى شود مى طلبم ، و در دور شهرها در طلب روزى مى روم ، پس من در آنچه طالب او هستم مانند شخص متحیرم که نمى دانم روزى ام در صحرا است یا کوه ، در زمین یا در آسمان است ، در خشکى است یا در دریا، و به دست کیست و پیش کیست ، و مى دانم که علم آن نزد توست و اسباب روزى من هر چه باشد به دست توست و تو به لطف و کرم قسمت مى کنى آن رزق را به مهربانى خود برمى انگیزى ، خدایا پس درود فرست بر محمد و آل او، و رزقى که به من عطا مى کنى وسیع فرما، و راه طلب آن را آسان گردان ، و از مآخذ نزدیکى مقرر ساز مرا در طلب چیزى که بر من روزى مقدر نفرموده به مشقت نینداز که تو از رنج و عذاب من بى نیازى و من محتاج به رحمت نامنتهاى توام ، پس درود فرست بر محمد و آل او، و بخشش فرما بر بنده خود به فضل و رحمت خویش که فضل و کرم تو بسیار عظیم (و بى نهایت ) است . 

موفق باشید ...