درک بینوایان به وصف امیرالمومنین ...

شما را درباره نیازمندان و درماندگان سفارش مى کنم. ایشان را هم در زندگى و آسایش خویش شریک گردانید.

یکى از مهمترین تعالیم فردى و اجتماعى در اسلام- و بلکه همه ادیان- رسیدگى به بینوایان و بیچارگان است.

 در متون دینى و بخصوص در قرآن کریم از یک سو توصیه و تشویق فراوان درباره ى رسیدگى به مساکین صورت گرفته است و از سوى دیگر با بیاناتى تند و تهدیدآمیز درباره ى کسانى که به این موضوع بى توجه و بى تفاوت هستند، سخن به میان آمده است.

 قرآن کریم ویژگى مهم مومن را انفاق دانسته است و عدم رسیدگى به فقیران را نشانه کفر و بى ایمانى تلقى کرده است. به آیات شریفه اى در این باره توجه مى کنیم:

خداوند در وصف تقواپیشگان مى فرماید: الذین یومنون بالغیب و یقیمون الصلاه و مما رزقناهم ینفقون [ بقره/ 3. ] آنها کسانى هستند که به غیب ایمان مى آورند، نماز را به پاى مى دارند و از روزى هایى که به آنها وعده داده ایم، انفاق مى کنند.

از همین رو صریحا به مومنان دستور مى دهد که: یا ایها الذین آمنوا انفقوا مما رزقناکم من قبل ان یاتى یوم لابیع فیه و لا خله و لا شفاعه [ بقره/ 254. ] اى کسانى که ایمان آورده اید، پیش از آنکه روزى فرارسد که در آن روز داد و ستد و دوستى و میانجیگرى، کارساز نیست، از آن چه به شما روزى داده ایم، انفاق کنید. و البته تاکید مى فرماید که: لن تنالوا البر حتى تنفقوا مما تحبون [ آل عمران/ 92. ] هرگز نیکوکار نخواهید بود تا آنکه از آنچه خود دوست مى دارید، انفاق کنید.

تشویق و ترغیب به دادن صدقه، اداى حقوق واجب شرعى مانند خمس و زکات، امورى مانند وقف و نذر و قرض الحسنه همگى در راستاى این امر مهم و مقدس قرار دارند. و چنانچه گفتیم درباره آنان که نسبت به انفاق و رسیدگى به تهیدستان و بیچارگان کوتاهى مى کنند با حدت و شدت بسیار، برخورد شده است:

خداوند درباره ى گروهى از دوزخیان خطاب به ماموران دوزخ مى فرماید: خذوه فغلوه ثم الجحیم صلوه ثم فى سلسله ذرعها سبعون ذراعا فاسلکوه انه کان لا یومن بالله العظیم و لایحض على طعام المسکین [ حاقه/ 30 تا 34. ] او را برگیرید و به بندش کشید و آنگاه به آتش درافکنید. و آنگاه با زنجیرى که هفتاد ذراع طول آن است، بر بندیدش چرا که او به خداوند بزرگ ایمان نیاورده است و براى اطعام بیچارگان برانگیخته نشده و اقدام نکرده است.

و آنگاه که اهل بهشت از مجرمان مى پرسند که چرا شما به دوزخ افکنده اند؟ دوزخیان مجرم یکى از عوامل جهنمى شدن خود را آن مى دانند که: و لم نک نطعم المسکین [ مدثر/ 44. ] ما به مسکین و بینوا غذا نمى دادیم.

و بالاخره آنکه درباره ى کافران مى فرماید: ارایت الذى یکذب بالدین فذلک الذى یدع الیتیم و لایحض على طعام المسکین [ ماعون/ 3 -1. ] - اى پیامبر- آیا دیدى آن کس را که دین را دروغ مى انگاشت؟ او همان است که یتیم را با تندى از خود دور مى کرد و بر اطعام مسکین اقدام نمى کرد.

در بیانات پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و نیز ائمه معصومین علیهم السلام توصیه بسیار اکیدا و فراوان نسبت به این امر شده است و علاوه بر توصیه، در عمل هم آن بزرگواران در رسیدگى به فقیران و بیچارگان نظیر و مانندى نداشتند و داستانهاى شگفت انگیزیاز اهتمام آنان در این امر نقل شده و آیات شریفه اى هم در مورد انفاق اهل بیت پیامبر نازل گشته است. [ مانند: سوره انسان/ 8، مائده/ 55. ]

اینک به نقل سخنانى از آن بزرگواران در اهمیت و آثار دادن صدقه مى پردازیم:

پیامبر خدا فرمود:

»» بیماران خود را به وسیله ى صدقه دادن، درمان کنید. [ داووا مرضاکم بالصدقه "بحارالانوار ج 93 ص 118". ]

»» روزى را به وسیله ى صدقه دادن فرود آورید. [ استنزلوا الرزق بالصدقه "بحارالانوار ج 93 ص 120" هر دو روایت از حضرت على هم نقل شده است. "بحارالانوار 120:93". ]

»» صدقه پنهانى خشم خداوند را فرومى نشاند. [ صدقه السر تطفى غضب الرب. "بحارالانوار ج 93 ص 130". ]

»» صدقه از مرگ ناهنجار جلوگیرى مى کند. [ الصدقه تمنع میته السوء. "بحارالانوار ج 93 ص 131". ]

و حضرت على علیه السلام فرمود:

»» هرگاه تنگدست شدید، به وسیله ى صدقه دادن با خدا تجارت کنید. [ اذا املقتم فتاجروا الله بالصدقه. "بحارالانوار ج 93 ص 134". ]

»» این ماجرا نیز شنیدنى است: یک بار جناب ابوذر کنار کعبه به پا خاست و خود را با صداى بلند معرفى کرد. مردم پیرامون او جمع شدند، چون او یکى از بهترین اصحاب پیامبر بود. ابوذر مردم را موعظه کرد و گفت: هرگاه یکى از شما بخواهد راهى سفر شود، به اندازه ى کافى توشه برمى دارد.

مردم هشیار باشید سفر روز قیامت در پیش است، آیا نمى خواهید توشه راه بردارید؟

مردى از میان جمعیت برخاست وگفت: ما را ارشاد کن. چه توشه اى برگیریم؟

ابوذر در پاسخ آن مرد گفت: روز قیامت گرسنگى و تشنگى بسیار شدید است. در شدت گرما روزه بگیر تا توشه ى آن روز باشد. دشواریها و سختى هاى آن روز فراوان است، حج خانه خدا را به جاى آور که ذخیره آن سختى ها باشد. تنهایى و تاریکى درون قبر بسى وحشت آور است. دو رکعت نماز در دل تاریک شب مونس تنهایى درون قبر است.

 چه بسا سخن نیکى که مى گویى، یا زبان از گفتن سخن شرى بازمى دارى، یا صدقه اى که به درمانده اى مى دهى، اى که در روز قیامت بسى درمانده و بیچاره اى، شاید که در آن سختى تو را نجات دهد. ثروت دنیا را دو قسمت کن. نیمى از آن را براى خانواده خویش خرج کن و نیم دیگر را براى توشه آخرت پیش فرست. 

جز این دو قسمت، مال و ثروت سودى ندارد و بلکه زیان مى رساند، آن را رها کن. سخن گفتن را هم دو قسمت کن، سخنى براى به دست آوردن روزى حلال و سخنى براى آبادانى آخرت. سخن سوم را رها کن که نه تنها سودى ندارد، بلکه زیان مى رساند.

ابوذر پس از بیان این سخنان، افزود: دل مشغولى روزى که ان را هنوز درک نکرده ایم، مرا کشت! "یعنى غم روزى، آدمى را از پاى مى اندازد" [ بحارالانوار ج 93 بحارالانوار ج 93 ص 118، باب فضل الصدقه و انواعها و آدابها. ]

موفق باشید ...