اسراف گناه است در هر چیزی که افراط شود ...

یکی از رفتارهای ناپسند که در سبک زندگی اسلامی مذمت شده، اسراف و ریخت و پاش نعمت های الهی است.

از آن جا که انسان مومن مال را در اصل مربوط به خدا می داند و نعمت ها را عطا و فضل الهی به بندگان می شمارد، تلاش می کند مال و ثروت را که به تعبیر قرآن کریم، مایه قوام و پایداری زندگی است، بی حساب و کتاب مصرف نکند و نعمتی را که خداوند به تمام بندگان اعطا کرده است، در انحصار خود قرار ندهد و آن را وسیله طغیان و فساد نکند.

 خداوند در آیات متعددی از اسراف نهی می کند و می فرماید:زیاده روی مکنید که او اسراف کاران را دوست ندارد.» (انعام/۱۴۱) و یا در آیه ای اسراف را روش مفسدان طغیان گری چون فرعون می شمارد و می فرماید: «و ان فرعون لعال فی الارض و انه لمن المسرفین، بی تردید فرعون در زمین برتری جوی و در زمره اسراف کاران بود.» و یا ریخت و پاش کاران را برادران شیطان می نامد و می فرماید: «اِنَّ المُبَذِّرِینَ کانُوا اِخوَانَ الشَّیَاطِینِ» (اسرا/۲۷). 

با توجه به این هشدارها در زمینه مصرف درست و به جا، خداوند در سوره مبارکه فرقان آن جا که صفات عبادالرحمان و بندگان حقیقی را برمی شمارد، رفتار اقتصادی معتدل و سبک زندگی دور از اسراف و بخل آنان را مورد توجه قرار می دهد و می فرماید:  «وَالَّذینَ اِذَا انفَقُوا لَم یُسرِفُوا وَ لَم یَقتروُا وَ کانَ بَینَ ذَلِک قَوَاماً؛ آن ها کسانی هستند که هر گاه انفاق کنند نه اسراف می کنند و نه سخت گیری، بلکه در میان این دو حد اعتدالی دارند.»

 در این آیه خداوند به یکی از صفات برجسته عبادالرحمن که اعتدال و دوری از هر گونه افراط و تفریط در کارها به ویژه در مسئله انفاق است، اشاره می کند و می فرماید: آن ها کسانی هستند که به هنگام انفاق نه اسراف می کنند و نه سخت گیری، بلکه در میان این دو حد اعتدالی را رعایت می کنند.

 جالب توجه این که آیه شریفه اصل انفاق کردن را مسلم می گیرد به طوری که نیاز به ذکر نداشته باشد زیرا، انفاق یکی از وظایف حتمی هر انسانی است، لذا سخن درباره کیفیت انفاق مومنان است. در تفسیر اسراف و اقتار که نقطه مقابل یکدیگرند، مفسران دیدگاه های گوناگونی مطرح کرده اند که روح همه آن ها به یک امر بازمی گردد و آن این که اسراف عبارت از مصرف بیش از حد و بی جا و در غیر حق و اقتار عبارت از مصرف کمتر از حق و مقدار لازم است.

 علامه طباطبایی در تفسیر آیه با بیان این که «قوام» -به فتح قاف- به معنای حد وسط و اعتدال است می نویسد: «و کان بین ذلک قواما» توضیح و تصریح همان جمله قبلی است که فرمود: اذا انفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا، پس صدر آیه، دو طرف افراط و تفریط در انفاق را نفی و ذیل آن، حد وسط در آن را اثبات می کند. 

امروزه ثابت شده است که منابع روی زمین با توجه به جمعیت انسان ها آن قدر زیاد نیست که بتوان اسراف کاری کرد، هر اسراف کاری سبب محرومیت انسان های بی گناهی خواهد بود، علاوه بر این روح اسراف معمولا توام با خودخواهی و خودپسندی و بیگانگی از خلق خداست. زیرا از نظر بینش توحیدی مالک اصلی خداست و ما همه امانت دار او هستیم، بنابراین هر گونه تصرفی بدون اجازه و رضایت او زشت و ناپسند است و می دانیم او نه اجازه اسراف می دهد و نه اجازه بخل و تنگ چشمی. 

نکته ای که باید به آن توجه کرد، آن است که متاسفانه امروزه با توجه به نفوذ فرهنگ تجدد و رواج چشم و همچشمی میان برخی افراد، به اموال و امکانات به عنوان نعمت های الهی نگریسته نمی شود و مصرف دارایی و ثروت با احساس مسئولیت در قبال جامعه همراه نیست.

 به بیان دیگر این عده تصور نمی کنند که اموال در اصل به کل جامعه تعلق دارد و آن ها به بهانه مالکیت نمی توانند هر گونه که بخواهند مصرف کنند.

 در این میان باید یادآور شد که سوء تدبیر و نظم و انضباط نداشتن در مسائل پولی و برنامه های اقتصادی هم زمینه ساز اسراف و هم خودمصداقی از رفتارهای مسرفانه است.

موفق باشید ...